bp Andrzej Siemieniewski
ks. Mirosław Kiwka
BOŻY PŁOMIEŃ. CHRZEST DUCHU ŚWIĘTYM
ks. Mirosław Kiwka
BOŻY PŁOMIEŃ. CHRZEST DUCHU ŚWIĘTYM
Rozdział 6
PAPIEŻE XX I XXI WIEKU
Od charyzmatycznych mistyków przechodzimy teraz na same szczyty hierarchii Kościoła. Zaczniemy od papieża Leona XIII, który sprawował swoją funkcję na przełomie XIX i XX wieku (1878–1903). Tu czeka nas pierwsza niespodzianka: rola odegrana przez charyzmatyczną siostrę zakonną, Elenę Guerrę, w papieskim głoszeniu nowej ery Ducha Świętego. Następnie przejdziemy do postaci św. Jana XXIII (był papieżem w latach 1958–1963), inicjatora Soboru Watykańskiego II. Nas zainteresuje on najbardziej jako zwiastun nowej Pięćdziesiątnicy. Wreszcie przyjdzie czas na papieży czasów najnowszych: bł. Paweł VI, św. Jan Paweł II i papież Franciszek, na ich sposób dostrzegania realizacji Pięćdziesiątnicy naszych czasów.
Wprowadzającym mottem do tego tematu niech staną się teraz słowa pochodzące wprawdzie z XIX wieku (z roku 1870), ale znakomicie ilustrujące nadchodzące już czasy. To fragment z konstytucji dogmatycznej Soboru Watykańskiego I. Dokumenty tego zgromadzenia są znane zdecydowanie słabiej niż Soboru Watykańskiego II. Niech więc poniższy przykład zachęci nas do lektury tych nieco zapomnianych tekstów:
"Takie przyjęcie Ewangelii, które wymagane jest do zbawienia, jest niemożliwe bez oświecenia i natchnienia Ducha Świętego, który wszystkim daje słodycz przy skłonieniu się ku prawdzie i przyjęciu jej"[118].
6.1. Leon XIII w duchowym dialogu z bł. Eleną Guerrą
Zacznijmy nasze studium nauczania Leona XIII od fragmentu niedawnego artykułu z katolickiego tygodnika, który tak oto relacjonował bieg wydarzeń prowadzących do narodzin katolickiej Odnowy w Duchu Świętym:
"Dopiero z perspektywy czasu widać, jak rozsypane na stole puzzle zaczynają do siebie pasować. [Już] pisaliśmy o dziwnym „zbiegu okoliczności”: o włoskiej mistyczce, błogosławionej siostrze Elenie Guerra z Zakonu Sióstr Oblatek Ducha Świętego, która wielokrotnie miewała wizje tego, że Kościół XX wieku będzie Wieczernikiem przygotowanym na nową Pięćdziesiątnicę, i uparcie słała listy do papieża Leona XIII.
Ten 1 stycznia 1901 r. w imieniu całego Kościoła odmówił modlitwę: Veni Creator Spiritus i publicznie wyraził pragnienie, by nadchodzący wiek stał się szczególną przestrzenią działania Ducha Świętego. Tego samego dnia (sic!) Duch Święty objawił swą moc za oceanem – w mieście Topeka w stanie Kansas – i obdarował grupę protestanckich studentów charyzmatami opisanymi w Pierwszym Liście do Koryntian. Nic dziwnego, że 1 stycznia 1901 r. uważany jest za początek tzw. chrześcijaństwa charyzmatycznego"[119].
Elena Guerra (1835–1914) to włoska błogosławiona, założycielka Zakonu Sióstr Oblatek Ducha Świętego [Oblate dello Spirito Santo]. Nazwana została Apostołką Ducha Świętego [Apostola dello Spirito Santo][120]. Cieszyła się wielkim uznaniem ze strony papieża Leona XIII, do którego zwracała się w licznych listach. Jako swoją główną misję odczytała przywrócenie roli Ducha Świętego do centrum życia chrześcijańskiego. Główny nacisk kładła nie tyle na mocne postanowienia woli, co raczej na poddanie się obecności Bożego Ducha, aby to On sam działał w sercu chrześcijanina. Założyła ruch Nieustannego Wieczernika [Cenacolo permanente] i upowszechniała papieską encyklikę o Duchu Świętym. Została beatyfikowana przez papieża Jana XXIII 26 kwietnia 1959 roku.
Logikę jej myśli najlepiej odzwierciedlają zacytowane poniżej, pełne pasji, wiary i ognia słowa, skierowane w 1885 roku do papieża Leona XIII:
"Zaleca się tyle form pobożności, i słusznie, ale o tej pobożności, która zgodnie z duchem Kościoła ma być pierwsza, milczy się.
Praktykuje się tak rozmaite nowenny, i słusznie, ale ta nowenna, którą z nakazu samego Zbawiciela przeżyła Najświętsza Maryja Panna i Apostołowie, jest teraz prawie zapomniana.
Kaznodzieje wychwalają wszystkich świętych, i słusznie, Ale kto kiedy słyszy kazanie ku czci Ducha Świętego, który przecież kształtuje świętych?
Dlatego, Ojcze Święty, tylko Ty możesz sprawić, by chrześcijanie wrócili do Ducha Świętego, aby Duch Święty wrócił do nas, by obalił niegodziwe panowanie demona i udzielił nam oczekiwanej odnowy oblicza ziemi.
Oby zaczęła się nowenna Pięćdziesiątnicy!
Oby tego roku z każdego zakątka chrześcijaństwa wzniosły się jednomyślne i gorliwe modlitwy do nieba, jak niegdyś w Wieczerniku jerozolimskim, aby zstąpił Boży Duch [per far discendere il divino Spirito] – ileż i jakich błogosławieństw i łask przyniosłyby nam takie modlitwy?
A nasza umiłowana Matka, Maryja – która była z Apostołami w tamte błogosławione dni, I tak wiele się z nimi modliła, czyż nie byłaby z nimi razem w naszym Nowym Wieczerniku?"[121].
a. Provida Mater (1895)
W 1895 r. siostra Elena napisała pierwszy list do Leona XIII. Czytamy w nim, że zwieńczeniem i ukoronowaniem dzieła odkupienia jest wylanie [infusione] Ducha Świętego w stworzeniach. Odpowiedź papieża stanowił krótki list do wiernych Provida Matris Charitate[122] z tego samego roku, w którym ustanowił nowennę modlitewną między uroczystościami Wniebowstąpienia a Zesłania Ducha Świętego. Nowenna – to z łacińska tyle co „dziewięć dni”, na wzór czasu modlitw pierwotnego Kościoła od wstąpienia Zmartwychwstałego Chrystusa do nieba dnia czterdziestego, aż po Pięćdziesiątnicę.
Papież zachęcał wszystkich w swoim liście do naśladowania Apostołów, którzy „trwali jednomyślnie na modlitwie razem z Maryją, Matką Jezusa” (Dz 1, 14), czekając na „moc z wysoka” oraz na dary wszystkich charyzmatów [doni di tutti i carismi]. Zapraszał też, aby za wzorem Maryi Panny oraz Apostołów trwać na modlitwie w nowennie przed świętem Pięćdziesiątnicy. Miała to być modlitwa przeżywana zgodnie i z największą gorliwością [concordi e con straordinario ardore]: „Ześlij Twego Ducha Stworzyciela i odnów oblicze ziemi”.
Leon XIII przypomniał najpierw w swoim liście sakramentalne źródło działania Ducha Świętego w człowieku, mianowicie przez chrzest i bierzmowanie, cytując Ewangelię Janową: „Co narodziło się z Ducha, jest Duchem” (J 3, 7).
Ale czy na tym kończy się udzielanie Ducha Świętego człowiekowi? Leon XIII zauważa: „I dzisiaj może nie brakować takich, którzy, gdyby ich zapytać, jak kiedyś Paweł Apostoł, czy przyjęli Ducha Świętego, odpowiedzieliby podobnie: «Nawet nie słyszeliśmy, że istnieje Duch Święty» (Dz 19, 2)”. Podpowiada zatem: „Zamieszkiwanie Ducha Świętego w duszach pobożnych pociąga za sobą wielu sposobami hojność niebieskich obdarowań [munerum caelestium]”. Te obdarowania [munera] to dary Ducha i charyzmaty:
"Człowiekowi sprawiedliwemu prowadzącemu życie w łasce Boskiej […] potrzeba owych siedmiu darów, które właściwie nazywają się darami Ducha Świętego [Spiritus Sancti donis]. […]
Pod wpływem tych charyzmatów [charismatum] duch zostaje pobudzony i nakłoniony do pragnienia i osiągania błogosławieństw ewangelicznych".
Działanie Ducha mające się przejawić w życiu dojrzałego chrześcijanina przybiera postać podobną do ognia:
"Trzeba błagać stale i z ufnością, by nas z każdym dniem bardziej oświecał swoim światłem i zapalał jakby pochodniami [quasi facibus incendat] swej miłości".
To w tym celu, jak dowiadujemy się z papieskiego dokumentu, „postanawiamy, by w całym katolickim świecie […] była odprawiana nowenna przed Zesłaniem Ducha Świętego”. Tak jak pierwotnych dziewięć dni modlitwy wspólnoty Kościoła opisanego w Dziejach Apostolskich (Dz 1–2), tak samo ta modlitwa – albo inne stosowne modlitwy – ma trwać przez 9 dni przed uroczystością Zesłania Ducha Świętego.
b. Divinum illud munus (1897)
Zachęcona pierwszym rezultatem s. Elena Guerra w krótkim okresie czasu (1895–1903) pisze następnych trzynaście listów do papieża. Po piątym liście, w roku 1897, Leon XIII odpowiada encykliką Divinum illud munus[123]. To o wiele dłuższy dokument niż poprzedni.
Także w nim podkreśla działanie Ducha przez sakramenty. Przytacza odpowiednie fragmenty z Dziejów Apostolskich oraz Ewangelii Janowej: „«Duch Święty postawił biskupów, by rządzili Kościołem Boga, który nabył swoją krwią» (Dz 20, 28)”; „kapłani mają niezmierny dar odpuszczania grzechów władzą udzieloną im przez Chrystusa: «Weźmijcie Ducha Świętego, których grzechy odpuścicie, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane» (J 20, 22-23)”. Jednak spektrum form działania Ducha Świętego nie wyczerpuje się w sakramentach. Wbrew powszechnej dziś opinii o tym, jakoby to dopiero Sobór Watykański II przywrócił nauczanie o charyzmatach udzielanych ludowi Bożemu, w tej papieskiej encyklice czytamy:
"Postanowiliśmy zwrócić się do Was na krótko przed uroczystością Zesłania Ducha Świętego, Jego obecności i cudownej mocy, by napełniła ona zarówno cały Kościół, jak i poszczególne dusze [et in tota Ecclesia et in singulorum animis] wspaniałą obfitością najwyższych charyzmatów [charismatum]".
Leon XIII powraca raz jeszcze do tematu charyzmatów, zauważając, że w dzień Pięćdziesiątnicy „Apostołowie zeszli z góry, niosąc w swych rękach nie kamienne tablice jak Mojżesz, lecz obnosząc Ducha w umyśle i rozlewając jako skarb źródło dogmatów i charyzmatów [fontem dogmatum et charismatum]”. Ten wątek kończy takim sformułowaniem: „Kościół jest jak najbardziej Bożym dziełem, czego najdobitniejszym dowodem są charyzmaty [charismatum], które zewsząd otaczają go świetnością i chwałą, zaś sprawcą i dawcą ich jest Duch Święty”.
c. Ad fovendum in Christiano populo (1902)[124]
Ostatnim błogosławionym rezultatem korespondencji s. E. Guerry kierowanej do papieża było krótki list do biskupów Leona XIII z roku 1902 zatytułowany: Ad fovendum in Christiano populo. Papież ponowił tam zachętę do duchowieństwa, aby „wszystko, co tyczy się Ducha Świętego, gorliwiej i obficiej przekazywali chrześcijańskiemu ludowi”. Ma to łączyć się z modlitwą, a szczególnie z nowenną [supplicatio novendialis] we wszystkich kościołach parafialnych.
d. Modlitwy bł. Eleny Guerry
Dla lepszego poznania oczekiwań samej s. Eleny wobec nowej odsłony działania Ducha Świętego w Kościele, zapoznajmy się z ułożonymi przez nią samą modlitwami. Znajdziemy tam w zalążku wszystkie aspekty późniejszej, XX-wiecznej Odnowy Charyzmatycznej: chrzest w Duchu Świętym, nowa Pięćdziesiątnica, nowa Ewangelizacja.
Nowy chrzest w Duchu Świętym
"Proszę cię Jezu, o nowe narodzenie
– o nowe narodzenie z wysoka [di rinascere dall'alto].
Proszę, byś na nowo ochrzcił mnie
– i odnowił – w Twoim Duchu [di ribattezzarmi e rinnovarmi nel tuo Spirito]"[125].
Prośba o ogień
"Przyjdź, rajski ogniu, tchnienie Boskości,
Przyjdź, napełnij serca Twoich wiernych
i ogień Twojej miłości w nich zapal.
Poślij Twego Ducha, a odnowisz oblicze ziemi"[126].
Duchowe bierzmowanie
Przepiękne sformułowanie „duchowe bierzmowanie [cresima spirituale]” przywodzi na myśl analogię z komunią duchową. Błogosławiona Elena modli się:
"Przyjdź, Duchu Święty […], przyjdź ze światłem raju
Przyjdź z pełnią Twoich darów [pienezza dei tuoi Doni]"[127].
Nowa Pięćdziesiątnica
Dzisiejsze wylanie Ducha ma być nową Pięćdziesiątnicą, która obejmie cały lud Boży:
"Przyjdź Duchu Święty, wylej [effondi] na nas źródło Twoich łask
i wzbudź nową Pięćdziesiątnicę [una nuova Pentecoste] w Twoim Kościele!
Zstąp na Twoich biskupów, kapłanów, zakonników i zakonnice,
na wiernych i na tych, którzy nie wierzą,
na zatwardziałych grzeszników i na każdego z nas!"[128].
Odnowienie wydarzenia z Dziejów Apostolskich
Skutkiem modlitwy o nową Pięćdziesiątnicę ma być odnowa wydarzeń znanych nam z Dziejów Apostolskich (Dz 2):
"Boży Duchu, który zstąpiłeś z obfitością Twoich świateł i Twoich darów
na pierwszą wspólnotę zjednoczoną w dzień Pięćdziesiątnicy
w murach Wieczernika, oto teraz przed Tobą stoi ta wspólnota,
która prosi się o odnowienie w niej tego samego,
co uczyniłeś w ów pamiętny dzień.
Boży Duchu, powtórz w nas te cuda Twej łaski [ripeti in noi i prodigi della grazia],
które miały miejsce podczas Twojego zstąpienia
na pierwszą wspólnotę chrześcijańską.
Prosimy cię o to przez wstawiennictwo, prowadzenie i opiekę Najświętszej Maryi Panny, Twojej Niepokalanej Oblubienicy, Matki Jezusa i Matki naszej, Królowej Pokoju"[129].
Dary Ducha dla nowej ewangelizacji
"Twoje dary niech nas przemienią w Apostołów
słowem i przykładem"[130].
"Przyjdź Duchu Święty,
jak niegdyś do Wieczernika [come già nel Cenacolo],
[…] oczyść nasze serce i nasz język,
aby nasza mowa zawsze była święta
i skierowana na budowanie Twojego Królestwa"[131].
Czytane dzisiaj modlitwy bł. Eleny Guerry brzmią tak, jakby były wprost zaczerpnięte z materiałów formacyjnych Odnowy w Duchu Świętym. A jednak – w sensie formalnym – poprzedzają ten ruch odnowy Kościoła o 60 lat.
6.2. Święty Jan XXIII o nowej Pięćdziesiątnicy
Bliższy nam w czasie św. papież Jan XXIII († 1963) jest powszechnie znany ze swoich wypowiedzi łączących zapowiedziany Sobór powszechny z modlitwą o nowe wylanie Ducha Świętego. On to, jak wspomnieliśmy wyżej, 26 kwietnia 1959 r. nie tylko beatyfikował s. Elenę Guerra, ale także przy bardzo wielu okazjach zachęcał do modlitwy o to, aby rozpoczęty za jego czasów Sobór Watykański II stał się okazją do „jakby nowej Pięćdziesiątnicy”. Oto przykład: „Planowane spotkanie Concilium oecumenicum powinno zgromadzić jakby na nowej Pięćdziesiątnicy [come a Pentecoste novella] przede wszystkim biskupów Kościoła”[132]. Takich apeli papieża było więcej: „Duchowni i świeccy, wszyscy pragną współpracować, aby Sobór przemienił się w jakby nową Pięćdziesiątnicę [come in una novella Pentecoste]”[133]; „Niewątpliwie zajaśnieje upragniona nowa Pięćdziesiątnica [la nuova desiderata Pentecoste], która obficie wzbogaci Kościół w duchowe energie”[134].
Od razu na wstępie potrzebna nam jest ważna uwaga. Modlitwa jest tu kluczowa, gdyż wielu zrozumiało słowa Jana XXIII (i rozumie je tak do dzisiaj), jako swego rodzaju deklarację, że napisanie i wdrożenie soborowych dokumentów niejako automatycznie sprawi nadejście nowego zesłania Ducha Świętego. Ale Pięćdziesiątnicy nie da się zadeklarować, można o nią jedynie się modlić, o czym wyraźnie i wielokrotnie mówił św. Jan XXIII:
"Niech gorliwsza modlitwa do Boga popłynie z serc wszystkich – aby Jego Duch Święty – jak często to powtarzamy – odnowił w naszych czasach cuda jakby nowej Pięćdziesiątnicy [i prodigi come di una novella Pentecoste]"[135].
"To jest nowa Pięćdziesiątnica [la novella Pentecoste], o którą gorliwie wołamy w Duchu Świętym jako o owoc Ekumenicznego Soboru Watykańskiego"[136].
Po spełnieniu warunku modlitwy, można oczekiwać nowego wylania Ducha Świętego wraz z Jego darami:
"Cóż za piękno – to odnawianie w nas niebiańskich darów Ducha Świętego [doni celesti dello Spirito Santo]!".
6.3. Papieże przełomu tysiącleci: Paweł VI, Jan Paweł II, Franciszek
Przechodzimy teraz do papieży czasów najnowszych: bł. Pawła VI († 1978), św. Jana Pawła II († 2005) i papieża Franciszka.
a. Błogosławiony Paweł VI
Paweł VI był świadkiem zarówno wielu błogosławionych owoców duchowych Soboru, który kończył się już za czasów jego posługi, jak i narastających objawów destrukcji życia liturgicznego, zakonnego i kapłańskiego. Zapewne łącząc niepokojące przeczucia w tej dziedzinie z trwającą zimną wojną, wzywał do przezwyciężenia wielopostaciowego kryzysu Kościoła i ludzkości:
"Potrzeby i kryzysy naszych czasów są tak wielkie […], że żadnego nie można spodziewać się ratunku, jak tylko nowego wylania Bożego daru [donum Dei rursus effundatur]. Niech więc przyjdzie Duch Stworzyciel [Spiritus ille Creator – adveniat!], aby odnowić oblicze ziemi!"[137].
Papieska adhortacja nosi charakterystyczny tytuł Gaudete in Domino, czyli Radujcie się w Panu. Tym cytatem z listu św. Pawła (Flp 4, 4) Paweł VI przypomina prawdziwe i nieutracalne źródło radości. Jest nim nowe wylanie Ducha mogące przezwyciężyć wszelkie grzechy i słabości człowieka.
b. Święty Jan Paweł II
Nauczanie św. Jana Pawła II w ramach katechez wygłaszanych podczas środowych audiencji generalnych w okresie od 29 kwietnia 1989 r. do 3 lipca 1991 r. poświęcone zostało Osobie Ducha Świętego. W 1992 r. katechezy te doczekały się polskiego wydania w formie książki pod wspólnym tytułem Wierzę w Ducha Świętego Pana i Ożywiciela[138]. Rozważanie z 6 września 1989 r., zostało zatytułowane Chrzest Duchem Świętym. W nim to właśnie papież ujmuje wydarzenie Pięćdziesiątnicy w kategoriach „chrztu Duchem Świętym” i wyjaśnia, że „chrzcić Duchem Świętym znaczy odradzać ludzkość mocą Ducha Świętego”[139]. Podkreśla przy tym, iż „dzień Pięćdziesiątnicy przynosi ze sobą objawienie tego właśnie chrztu. Chrztu nowego i ostatecznego, który sprawia oczyszczenie i uświęcenie do nowego życia. Jest to chrzest powołujący Kościół do istnienia w perspektywie eschatologicznej, «do skończenia świata»”[140]. Natomiast w katechezie z 20 grudnia 1989 r. Ojciec Święty, głosząc, że Apostołowie w Wieczerniku „zostali ochrzczeni Duchem Świętym”, zaznacza, że fakt ten ma charakter procesu, czyli dynamicznie się rozwija, stopniowo zmierzając ku swojej pełni, zarówno w wymiarze indywidualnej duchowości, jak i w perspektywie całego Kościoła, czego świadectwem są Dzieje Apostolskie[141].
Wystarczy spojrzeć na same tytuły katechez, by z nich wywnioskować wewnętrzną treść chrztu Duchem Świętym. Jak zaznaczono wyżej, obejmuje on swym zasięgiem zarówno wymiar wspólnotowy, eklezjalny, jak również aspekt duchowego życia każdego człowieka. W wymiarze Kościoła przychodzący Duch Święty jest źródłem jedności i świętości, jest początkiem i źródłem apostolskości, życia sakramentalnego, żywotności posługi pasterskiej oraz darów i charyzmatów we wspólnocie wierzących, jak również jest gwarantem nienaruszalności Objawienia Bożego. Zaś w wymiarze indywidualnym Duch Święty jest Boskim mieszkańcem i światłem duszy, sprawcą modlitwy i wytrwania do końca, jest źródłem nowego życia i obfitości darów, życia wewnętrznego, wiary, nowej miłości, prawdziwego pokoju i radości oraz chrześcijańskiego męstwa[142].
Wewnętrzną rzeczywistość chrztu Duchem Świętym odsłania również ogłoszona kilka lat wcześniej, 18 maja 1986 r., encyklika Dominum et Vivificantem [dalej DV], o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata[143]. W jej świetle owo „odradzanie ludzkości mocą Ducha Świętego”, czyli chrzest Duchem Świętym, ma kształt procesu wewnętrznego dojrzewania. Jan Paweł II z właściwą sobie przenikliwością zauważa:
"Na tej drodze – na drodze takiego dojrzewania wewnętrznego, które jest zarazem pełnym odkryciem sensu człowieczeństwa – Bóg przybliża się do człowieka, wnika coraz głębiej w cały świat ludzki. Trójjedyny Bóg, który sam w sobie najgłębiej i transcendentnie „bytuje” na sposób międzyosobowego Daru, udzielając się w Duchu Świętym jako Dar człowiekowi, przetwarza świat ludzki od wewnątrz, od wnętrza serc i sumień.
Na tej drodze cały ów świat – uczestnicząc w tym Darze Bożym – staje się zarazem, jak uczy Sobór, coraz bardziej ludzki, coraz „głębiej ludzki”. A równocześnie dojrzewa w nim – przez serca i sumienia ludzi – to królestwo, w którym ostatecznie Bóg będzie „wszystkim we wszystkich” (por. 1 Kor 15, 28): jako Dar i Miłość" (DV 59).
W tej perspektywie rozumiemy, że chrzest Duchem Świętym nie ma charakteru li tylko historycznego, nie wydarzył się w dziejach tylko raz, choć tamto wydarzenie z Wieczernika w dzień Pięćdziesiątnicy niewątpliwie miało swój kontekst historyczny. Papież podkreśla z całym przekonaniem:
"Pośród problemów, zawodów i nadziei, odejść i powrotów naszych czasów, Kościół pozostaje wierny tajemnicy swoich narodzin. Chociaż tedy jest faktem historycznym, że Kościół wyszedł z Wieczernika w dniu Pięćdziesiątnicy, to równocześnie można powiedzieć, że nigdy go nie opuścił.
W sensie duchowym wydarzenia Zielonych Świąt nie można zaliczać tylko do przeszłości: Kościół jest zawsze obecny w Wieczerniku i nosi go w sercu. Trwa na modlitwie, podobnie jak trwali na modlitwie Apostołowie wraz z Maryją, Matką Chrystusa oraz tymi, którzy stanowili w Jerozolimie pierwszy zalążek wspólnoty chrześcijańskiej i modląc się oczekiwali przyjścia Ducha Świętego" (DV 66).
Chrzest Duchem Świętym jest wydarzeniem „powtarzalnym”, odnawia się nieustannie, istnieje nieprzerwanie, stając się dostępny dla każdego człowieka i każdej wspólnoty, która trwa na modlitwie i z wiarą o niego prosi. Inaczej trudno byłoby zrozumieć to donośne wołanie św. Jana Pawła II, jakie podczas jego pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 r., wybrzmiało na ówczesnym placu Zwycięstwa w Warszawie:
"Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!"[144].
Gdyby chrzest Duchem Świętym miał być wydarzeniem jednorazowym, niełatwo byłoby także pojąć sensowność zachęty papieża skierowanej do młodzieży akademickiej zgromadzonej przed kościołem św. Anny w Warszawie nazajutrz po sławetnej inwokacji z Placu Zwycięstwa. Ojciec Święty wspomniał wówczas pewne wydarzenie ze swojego dzieciństwa, które wywarło wielki wpływ na jego życie duchowe:
"Tak jak kiedyś mój rodzony ojciec włożył mi w rękę książkę i pokazał w niej modlitwę o dary Ducha Świętego, tak dzisiaj ja, którego również nazywacie „ojcem”, pragnę modlić się z warszawską i polską młodzieżą akademicką: o dar rozumu, o dar umiejętności, czyli wiedzy, o dar rady, o dar męstwa, o dar pobożności, czyli poczucia sakralnej wartości życia, godności ludzkiej, świętości ludzkiej duszy i ciała, wreszcie o dar bojaźni Bożej, o którym mówi Psalmista, że jest początkiem mądrości. Przyjmijcie ode mnie tę modlitwę, której nauczył mnie mój ojciec – i pozostańcie jej wierni. Będziecie wówczas trwać w wieczerniku Kościoła, związani z najgłębszym nurtem jego dziejów".
Owo „trwanie w wieczerniku Kościoła”, czyli doświadczanie chrztu Duchem Świętym, ma charakter ahistoryczny i dokonuje się w każdym czasie i każdym miejscu. Dokonywało się ono także w osobistym życiu św. Jana Pawła II, który wiele lat po swojej pierwszej pielgrzymce do ojczyzny w rozmowie z André Frossardem wyznał:
"W wieku dziesięciu, dwunastu lat byłem ministrantem, ale muszę wyznać, że niezbyt gorliwym. Moja matka już nie żyła... Mój ojciec, spostrzegłszy moje niezdyscyplinowanie, powiedział pewnego dnia: „Nie jesteś dobrym ministrantem. Nie modlisz się dosyć do Ducha Świętego. Powinieneś się modlić do Niego”. I pokazał mi jakąś modlitwę. [...] Nie zapomniałem jej. Była to ważna lekcja duchowa, trwalsza i silniejsza niż wszystkie, jakie mogłem wyciągnąć w następstwie lektur czy nauczania, które odebrałem. Z jakim przekonaniem mówił do mnie Ojciec! Jeszcze dziś słyszę jego głos. Rezultatem tej lekcji z dzieciństwa jest moja encyklika o Duchu Świętym"[145].
Na łamach „Tygodnika Powszechnego”, dwa lata po śmierci papieża, w roku 200729 ukazał się tekst owej modlitwy do Ducha Świętego, którą Jan Paweł II otrzymał w darze od swojego ojca, a którą własnoręcznie spisał w 2004 r. Towarzyszyła ona jego codzienności od najmłodszych lat aż do końca życia i jest świadkiem jego osobistego trwania w wieczerniku Kościoła i nieustannego doświadczania chrztu Ducha Świętego. Brzmi ona następująco:
"Duchu Święty, proszę Cię
o dar Mądrości do lepszego poznawania Ciebie
i Twoich doskonałości Bożych,
o dar Rozumu do lepszego zrozumienia ducha tajemnic wiary świętej,
o dar Umiejętności, abym w życiu kierował się zasadami tejże wiary,
o dar Rady, abym we wszystkim u Ciebie szukał rady i u Ciebie ją zawsze znajdował,
o dar Męstwa, aby żadna bojaźń ani względy ziemskie nie mogły mnie od Ciebie oderwać,
o dar Pobożności, abym zawsze służył Twojemu Majestatowi z synowską miłością,
o dar Bojaźni Bożej, abym lękał się grzechu, który Ciebie, o Boże, obraża".
c. Papież Franciszek
Zakończymy nasze rozważania wypowiedzią papieża Franciszka z 2015 r. To słowa skierowane do uczestników włoskiego ruchu Odnowy w Duchu Świętym (Rinnovamento nello Spirito):
"Jaki jest wspólny znak tych, którzy odrodzili się w tym nurcie łaski? To, że zmienili się w nowych mężczyzn i nowe kobiety – to właśnie jest chrzest w Duchu Świętym [il Battesimo nello Spirito]".
A niewiele dni później ten sam papież Franciszek na placu św. Piotra w Rzymie wyraził życzenie, które może posłużyć za podsumowanie całej naszej książki:
"Oby Odnowa charyzmatyczna znikła jako taka i oby przemieniła się w łaskę Zielonych Świąt dla całego Kościoła: jeśli rzeka ma być wierna swoim źródłom, powinna zniknąć w oceanie"[147].
Przypisy
[118] „Absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati”, Constitutio dogmatica de fide catholica, sesja 3, rozdz. 3, [w:] Geschichte des Vatikanischen Konzils, red. T. Granderath, t. II, Freiburg im Breisgau 1903, s. 496–497.
[119] M. Jakimowicz, Doczekali się!, „Gość Niedzielny” nr 9 z 2017 r. [tekst dostępny on line, zob. Bibliografia].
[120] A. Lumini, Apostola dello Spirito Santo; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[121] E. Guerra, Prima lettera al Santo Padre datata 17 Aprile 1895; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[122] Leo XIII, Encyklika Divinum illud munus; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[123] Leon XIII, Encyklika Divinum illud munus o Duchu Świętym z 9 maja 1897 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[124] Leo XIII, List Ad fovendum in christiano populo pietatis studium erga divinum Spiritum z 18 kwietnia 1902 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[125] E. Guerra, Rinascere, [w:] Preghiere allo Spirito Santo della Beata Elena Guerra; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[126] E. Guerra, Invocazione per ottenere i frutti dello Spirito Santo, tamże.
[127] E. Guerra, Cresima spirituale, tamże.
[128] E. Guerra, Supplica allo Spirito Santo, tamże.
[129] E. Guerra, Atto do consacrazione allo Spirito Santo, tamże.
[130] E. Guerra, Atto do consacrazione allo Spirito Santo, tamże.
[131] E. Guerra, Allo Spirito Santo per gli Evangelizzatori, tamże.
[132] Celebrazione dei Secondi Vespri nella Solennità di Pentecoste, Omelia del Santo Padre Giovanni XXIII z 17 maja 1959 r. wygłoszona w Bazylice watykanskiej; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[133] Giovanni XXIII, Il Tempio Massimo z 2 sierpnia 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[134] Discorso del Santo Padre Giovanni XXIII per la Chiusura del Primo Periodo del ss. Concilio, 8 grudnia 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[135] Inaugurazione di un Nuovo Organo, Parole del Santo Padre Giovanni XXIII, 26 listopada 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[136] Giovanni XXIII, Udienza generale, 24 października 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[137] Paweł VI, Adhortacja apostolska Gaudete in Domino z 9 maja 1975 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
Wskutek zawiłego tłumaczenia tego dokumentu w opublikowanej polskiej wersji omawiane tu zdanie brzmi mało zrozumiale: „…nie żeby moc Zielonych Świąt w długiej historii Kościoła miała zaprzestać swego działania, ale że potrzeby i kryzysy naszych czasów są tak bardzo wielkie, i że tak szeroko otwierają się horyzonty ludzi, którzy sądzą, że należy doprowadzić już do zjednoczenia i zgody całego świata, a nie tylko nowego wylania Ducha Świętego”; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[138] Jan Paweł II, Wierzę w Ducha Świętego Pana i Ożywiciela, Vatican 1992, s. 73–77.
[139] Tamże, s. 75. Por. także s. 126.
[140] Tamże, s. 76.
[141] Por. tamże, s. 126.
[142] Por. tamże, s. 396.
[143] Jan Paweł II, Encyklika Dominum et Vivificantem. O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 1997, s. 255–351.
[144] Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny 1979,1983,1987, 1991, 1995, 1997. Przemówienia, homilie, Kraków 1997, s. 25.
[145] Andre Frossard, Portret Jana Pawła II, Kraków 1990, s. 28.
[146] Jan Paweł II do Ducha Świętego, „Tygodnik Powszechny” nr 49 z 2007, s. 9 [on line].
[147] Francesco, Discorso al movimento del Rinnovamento nello Spirito, 3 lipca 2015 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia
PAPIEŻE XX I XXI WIEKU
Od charyzmatycznych mistyków przechodzimy teraz na same szczyty hierarchii Kościoła. Zaczniemy od papieża Leona XIII, który sprawował swoją funkcję na przełomie XIX i XX wieku (1878–1903). Tu czeka nas pierwsza niespodzianka: rola odegrana przez charyzmatyczną siostrę zakonną, Elenę Guerrę, w papieskim głoszeniu nowej ery Ducha Świętego. Następnie przejdziemy do postaci św. Jana XXIII (był papieżem w latach 1958–1963), inicjatora Soboru Watykańskiego II. Nas zainteresuje on najbardziej jako zwiastun nowej Pięćdziesiątnicy. Wreszcie przyjdzie czas na papieży czasów najnowszych: bł. Paweł VI, św. Jan Paweł II i papież Franciszek, na ich sposób dostrzegania realizacji Pięćdziesiątnicy naszych czasów.
Wprowadzającym mottem do tego tematu niech staną się teraz słowa pochodzące wprawdzie z XIX wieku (z roku 1870), ale znakomicie ilustrujące nadchodzące już czasy. To fragment z konstytucji dogmatycznej Soboru Watykańskiego I. Dokumenty tego zgromadzenia są znane zdecydowanie słabiej niż Soboru Watykańskiego II. Niech więc poniższy przykład zachęci nas do lektury tych nieco zapomnianych tekstów:
"Takie przyjęcie Ewangelii, które wymagane jest do zbawienia, jest niemożliwe bez oświecenia i natchnienia Ducha Świętego, który wszystkim daje słodycz przy skłonieniu się ku prawdzie i przyjęciu jej"[118].
6.1. Leon XIII w duchowym dialogu z bł. Eleną Guerrą
Zacznijmy nasze studium nauczania Leona XIII od fragmentu niedawnego artykułu z katolickiego tygodnika, który tak oto relacjonował bieg wydarzeń prowadzących do narodzin katolickiej Odnowy w Duchu Świętym:
"Dopiero z perspektywy czasu widać, jak rozsypane na stole puzzle zaczynają do siebie pasować. [Już] pisaliśmy o dziwnym „zbiegu okoliczności”: o włoskiej mistyczce, błogosławionej siostrze Elenie Guerra z Zakonu Sióstr Oblatek Ducha Świętego, która wielokrotnie miewała wizje tego, że Kościół XX wieku będzie Wieczernikiem przygotowanym na nową Pięćdziesiątnicę, i uparcie słała listy do papieża Leona XIII.
Ten 1 stycznia 1901 r. w imieniu całego Kościoła odmówił modlitwę: Veni Creator Spiritus i publicznie wyraził pragnienie, by nadchodzący wiek stał się szczególną przestrzenią działania Ducha Świętego. Tego samego dnia (sic!) Duch Święty objawił swą moc za oceanem – w mieście Topeka w stanie Kansas – i obdarował grupę protestanckich studentów charyzmatami opisanymi w Pierwszym Liście do Koryntian. Nic dziwnego, że 1 stycznia 1901 r. uważany jest za początek tzw. chrześcijaństwa charyzmatycznego"[119].
Elena Guerra (1835–1914) to włoska błogosławiona, założycielka Zakonu Sióstr Oblatek Ducha Świętego [Oblate dello Spirito Santo]. Nazwana została Apostołką Ducha Świętego [Apostola dello Spirito Santo][120]. Cieszyła się wielkim uznaniem ze strony papieża Leona XIII, do którego zwracała się w licznych listach. Jako swoją główną misję odczytała przywrócenie roli Ducha Świętego do centrum życia chrześcijańskiego. Główny nacisk kładła nie tyle na mocne postanowienia woli, co raczej na poddanie się obecności Bożego Ducha, aby to On sam działał w sercu chrześcijanina. Założyła ruch Nieustannego Wieczernika [Cenacolo permanente] i upowszechniała papieską encyklikę o Duchu Świętym. Została beatyfikowana przez papieża Jana XXIII 26 kwietnia 1959 roku.
Logikę jej myśli najlepiej odzwierciedlają zacytowane poniżej, pełne pasji, wiary i ognia słowa, skierowane w 1885 roku do papieża Leona XIII:
"Zaleca się tyle form pobożności, i słusznie, ale o tej pobożności, która zgodnie z duchem Kościoła ma być pierwsza, milczy się.
Praktykuje się tak rozmaite nowenny, i słusznie, ale ta nowenna, którą z nakazu samego Zbawiciela przeżyła Najświętsza Maryja Panna i Apostołowie, jest teraz prawie zapomniana.
Kaznodzieje wychwalają wszystkich świętych, i słusznie, Ale kto kiedy słyszy kazanie ku czci Ducha Świętego, który przecież kształtuje świętych?
Dlatego, Ojcze Święty, tylko Ty możesz sprawić, by chrześcijanie wrócili do Ducha Świętego, aby Duch Święty wrócił do nas, by obalił niegodziwe panowanie demona i udzielił nam oczekiwanej odnowy oblicza ziemi.
Oby zaczęła się nowenna Pięćdziesiątnicy!
Oby tego roku z każdego zakątka chrześcijaństwa wzniosły się jednomyślne i gorliwe modlitwy do nieba, jak niegdyś w Wieczerniku jerozolimskim, aby zstąpił Boży Duch [per far discendere il divino Spirito] – ileż i jakich błogosławieństw i łask przyniosłyby nam takie modlitwy?
A nasza umiłowana Matka, Maryja – która była z Apostołami w tamte błogosławione dni, I tak wiele się z nimi modliła, czyż nie byłaby z nimi razem w naszym Nowym Wieczerniku?"[121].
a. Provida Mater (1895)
W 1895 r. siostra Elena napisała pierwszy list do Leona XIII. Czytamy w nim, że zwieńczeniem i ukoronowaniem dzieła odkupienia jest wylanie [infusione] Ducha Świętego w stworzeniach. Odpowiedź papieża stanowił krótki list do wiernych Provida Matris Charitate[122] z tego samego roku, w którym ustanowił nowennę modlitewną między uroczystościami Wniebowstąpienia a Zesłania Ducha Świętego. Nowenna – to z łacińska tyle co „dziewięć dni”, na wzór czasu modlitw pierwotnego Kościoła od wstąpienia Zmartwychwstałego Chrystusa do nieba dnia czterdziestego, aż po Pięćdziesiątnicę.
Papież zachęcał wszystkich w swoim liście do naśladowania Apostołów, którzy „trwali jednomyślnie na modlitwie razem z Maryją, Matką Jezusa” (Dz 1, 14), czekając na „moc z wysoka” oraz na dary wszystkich charyzmatów [doni di tutti i carismi]. Zapraszał też, aby za wzorem Maryi Panny oraz Apostołów trwać na modlitwie w nowennie przed świętem Pięćdziesiątnicy. Miała to być modlitwa przeżywana zgodnie i z największą gorliwością [concordi e con straordinario ardore]: „Ześlij Twego Ducha Stworzyciela i odnów oblicze ziemi”.
Leon XIII przypomniał najpierw w swoim liście sakramentalne źródło działania Ducha Świętego w człowieku, mianowicie przez chrzest i bierzmowanie, cytując Ewangelię Janową: „Co narodziło się z Ducha, jest Duchem” (J 3, 7).
Ale czy na tym kończy się udzielanie Ducha Świętego człowiekowi? Leon XIII zauważa: „I dzisiaj może nie brakować takich, którzy, gdyby ich zapytać, jak kiedyś Paweł Apostoł, czy przyjęli Ducha Świętego, odpowiedzieliby podobnie: «Nawet nie słyszeliśmy, że istnieje Duch Święty» (Dz 19, 2)”. Podpowiada zatem: „Zamieszkiwanie Ducha Świętego w duszach pobożnych pociąga za sobą wielu sposobami hojność niebieskich obdarowań [munerum caelestium]”. Te obdarowania [munera] to dary Ducha i charyzmaty:
"Człowiekowi sprawiedliwemu prowadzącemu życie w łasce Boskiej […] potrzeba owych siedmiu darów, które właściwie nazywają się darami Ducha Świętego [Spiritus Sancti donis]. […]
Pod wpływem tych charyzmatów [charismatum] duch zostaje pobudzony i nakłoniony do pragnienia i osiągania błogosławieństw ewangelicznych".
Działanie Ducha mające się przejawić w życiu dojrzałego chrześcijanina przybiera postać podobną do ognia:
"Trzeba błagać stale i z ufnością, by nas z każdym dniem bardziej oświecał swoim światłem i zapalał jakby pochodniami [quasi facibus incendat] swej miłości".
To w tym celu, jak dowiadujemy się z papieskiego dokumentu, „postanawiamy, by w całym katolickim świecie […] była odprawiana nowenna przed Zesłaniem Ducha Świętego”. Tak jak pierwotnych dziewięć dni modlitwy wspólnoty Kościoła opisanego w Dziejach Apostolskich (Dz 1–2), tak samo ta modlitwa – albo inne stosowne modlitwy – ma trwać przez 9 dni przed uroczystością Zesłania Ducha Świętego.
b. Divinum illud munus (1897)
Zachęcona pierwszym rezultatem s. Elena Guerra w krótkim okresie czasu (1895–1903) pisze następnych trzynaście listów do papieża. Po piątym liście, w roku 1897, Leon XIII odpowiada encykliką Divinum illud munus[123]. To o wiele dłuższy dokument niż poprzedni.
Także w nim podkreśla działanie Ducha przez sakramenty. Przytacza odpowiednie fragmenty z Dziejów Apostolskich oraz Ewangelii Janowej: „«Duch Święty postawił biskupów, by rządzili Kościołem Boga, który nabył swoją krwią» (Dz 20, 28)”; „kapłani mają niezmierny dar odpuszczania grzechów władzą udzieloną im przez Chrystusa: «Weźmijcie Ducha Świętego, których grzechy odpuścicie, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane» (J 20, 22-23)”. Jednak spektrum form działania Ducha Świętego nie wyczerpuje się w sakramentach. Wbrew powszechnej dziś opinii o tym, jakoby to dopiero Sobór Watykański II przywrócił nauczanie o charyzmatach udzielanych ludowi Bożemu, w tej papieskiej encyklice czytamy:
"Postanowiliśmy zwrócić się do Was na krótko przed uroczystością Zesłania Ducha Świętego, Jego obecności i cudownej mocy, by napełniła ona zarówno cały Kościół, jak i poszczególne dusze [et in tota Ecclesia et in singulorum animis] wspaniałą obfitością najwyższych charyzmatów [charismatum]".
Leon XIII powraca raz jeszcze do tematu charyzmatów, zauważając, że w dzień Pięćdziesiątnicy „Apostołowie zeszli z góry, niosąc w swych rękach nie kamienne tablice jak Mojżesz, lecz obnosząc Ducha w umyśle i rozlewając jako skarb źródło dogmatów i charyzmatów [fontem dogmatum et charismatum]”. Ten wątek kończy takim sformułowaniem: „Kościół jest jak najbardziej Bożym dziełem, czego najdobitniejszym dowodem są charyzmaty [charismatum], które zewsząd otaczają go świetnością i chwałą, zaś sprawcą i dawcą ich jest Duch Święty”.
c. Ad fovendum in Christiano populo (1902)[124]
Ostatnim błogosławionym rezultatem korespondencji s. E. Guerry kierowanej do papieża było krótki list do biskupów Leona XIII z roku 1902 zatytułowany: Ad fovendum in Christiano populo. Papież ponowił tam zachętę do duchowieństwa, aby „wszystko, co tyczy się Ducha Świętego, gorliwiej i obficiej przekazywali chrześcijańskiemu ludowi”. Ma to łączyć się z modlitwą, a szczególnie z nowenną [supplicatio novendialis] we wszystkich kościołach parafialnych.
d. Modlitwy bł. Eleny Guerry
Dla lepszego poznania oczekiwań samej s. Eleny wobec nowej odsłony działania Ducha Świętego w Kościele, zapoznajmy się z ułożonymi przez nią samą modlitwami. Znajdziemy tam w zalążku wszystkie aspekty późniejszej, XX-wiecznej Odnowy Charyzmatycznej: chrzest w Duchu Świętym, nowa Pięćdziesiątnica, nowa Ewangelizacja.
Nowy chrzest w Duchu Świętym
"Proszę cię Jezu, o nowe narodzenie
– o nowe narodzenie z wysoka [di rinascere dall'alto].
Proszę, byś na nowo ochrzcił mnie
– i odnowił – w Twoim Duchu [di ribattezzarmi e rinnovarmi nel tuo Spirito]"[125].
Prośba o ogień
"Przyjdź, rajski ogniu, tchnienie Boskości,
Przyjdź, napełnij serca Twoich wiernych
i ogień Twojej miłości w nich zapal.
Poślij Twego Ducha, a odnowisz oblicze ziemi"[126].
Duchowe bierzmowanie
Przepiękne sformułowanie „duchowe bierzmowanie [cresima spirituale]” przywodzi na myśl analogię z komunią duchową. Błogosławiona Elena modli się:
"Przyjdź, Duchu Święty […], przyjdź ze światłem raju
Przyjdź z pełnią Twoich darów [pienezza dei tuoi Doni]"[127].
Nowa Pięćdziesiątnica
Dzisiejsze wylanie Ducha ma być nową Pięćdziesiątnicą, która obejmie cały lud Boży:
"Przyjdź Duchu Święty, wylej [effondi] na nas źródło Twoich łask
i wzbudź nową Pięćdziesiątnicę [una nuova Pentecoste] w Twoim Kościele!
Zstąp na Twoich biskupów, kapłanów, zakonników i zakonnice,
na wiernych i na tych, którzy nie wierzą,
na zatwardziałych grzeszników i na każdego z nas!"[128].
Odnowienie wydarzenia z Dziejów Apostolskich
Skutkiem modlitwy o nową Pięćdziesiątnicę ma być odnowa wydarzeń znanych nam z Dziejów Apostolskich (Dz 2):
"Boży Duchu, który zstąpiłeś z obfitością Twoich świateł i Twoich darów
na pierwszą wspólnotę zjednoczoną w dzień Pięćdziesiątnicy
w murach Wieczernika, oto teraz przed Tobą stoi ta wspólnota,
która prosi się o odnowienie w niej tego samego,
co uczyniłeś w ów pamiętny dzień.
Boży Duchu, powtórz w nas te cuda Twej łaski [ripeti in noi i prodigi della grazia],
które miały miejsce podczas Twojego zstąpienia
na pierwszą wspólnotę chrześcijańską.
Prosimy cię o to przez wstawiennictwo, prowadzenie i opiekę Najświętszej Maryi Panny, Twojej Niepokalanej Oblubienicy, Matki Jezusa i Matki naszej, Królowej Pokoju"[129].
Dary Ducha dla nowej ewangelizacji
"Twoje dary niech nas przemienią w Apostołów
słowem i przykładem"[130].
"Przyjdź Duchu Święty,
jak niegdyś do Wieczernika [come già nel Cenacolo],
[…] oczyść nasze serce i nasz język,
aby nasza mowa zawsze była święta
i skierowana na budowanie Twojego Królestwa"[131].
Czytane dzisiaj modlitwy bł. Eleny Guerry brzmią tak, jakby były wprost zaczerpnięte z materiałów formacyjnych Odnowy w Duchu Świętym. A jednak – w sensie formalnym – poprzedzają ten ruch odnowy Kościoła o 60 lat.
6.2. Święty Jan XXIII o nowej Pięćdziesiątnicy
Bliższy nam w czasie św. papież Jan XXIII († 1963) jest powszechnie znany ze swoich wypowiedzi łączących zapowiedziany Sobór powszechny z modlitwą o nowe wylanie Ducha Świętego. On to, jak wspomnieliśmy wyżej, 26 kwietnia 1959 r. nie tylko beatyfikował s. Elenę Guerra, ale także przy bardzo wielu okazjach zachęcał do modlitwy o to, aby rozpoczęty za jego czasów Sobór Watykański II stał się okazją do „jakby nowej Pięćdziesiątnicy”. Oto przykład: „Planowane spotkanie Concilium oecumenicum powinno zgromadzić jakby na nowej Pięćdziesiątnicy [come a Pentecoste novella] przede wszystkim biskupów Kościoła”[132]. Takich apeli papieża było więcej: „Duchowni i świeccy, wszyscy pragną współpracować, aby Sobór przemienił się w jakby nową Pięćdziesiątnicę [come in una novella Pentecoste]”[133]; „Niewątpliwie zajaśnieje upragniona nowa Pięćdziesiątnica [la nuova desiderata Pentecoste], która obficie wzbogaci Kościół w duchowe energie”[134].
Od razu na wstępie potrzebna nam jest ważna uwaga. Modlitwa jest tu kluczowa, gdyż wielu zrozumiało słowa Jana XXIII (i rozumie je tak do dzisiaj), jako swego rodzaju deklarację, że napisanie i wdrożenie soborowych dokumentów niejako automatycznie sprawi nadejście nowego zesłania Ducha Świętego. Ale Pięćdziesiątnicy nie da się zadeklarować, można o nią jedynie się modlić, o czym wyraźnie i wielokrotnie mówił św. Jan XXIII:
"Niech gorliwsza modlitwa do Boga popłynie z serc wszystkich – aby Jego Duch Święty – jak często to powtarzamy – odnowił w naszych czasach cuda jakby nowej Pięćdziesiątnicy [i prodigi come di una novella Pentecoste]"[135].
"To jest nowa Pięćdziesiątnica [la novella Pentecoste], o którą gorliwie wołamy w Duchu Świętym jako o owoc Ekumenicznego Soboru Watykańskiego"[136].
Po spełnieniu warunku modlitwy, można oczekiwać nowego wylania Ducha Świętego wraz z Jego darami:
"Cóż za piękno – to odnawianie w nas niebiańskich darów Ducha Świętego [doni celesti dello Spirito Santo]!".
6.3. Papieże przełomu tysiącleci: Paweł VI, Jan Paweł II, Franciszek
Przechodzimy teraz do papieży czasów najnowszych: bł. Pawła VI († 1978), św. Jana Pawła II († 2005) i papieża Franciszka.
a. Błogosławiony Paweł VI
Paweł VI był świadkiem zarówno wielu błogosławionych owoców duchowych Soboru, który kończył się już za czasów jego posługi, jak i narastających objawów destrukcji życia liturgicznego, zakonnego i kapłańskiego. Zapewne łącząc niepokojące przeczucia w tej dziedzinie z trwającą zimną wojną, wzywał do przezwyciężenia wielopostaciowego kryzysu Kościoła i ludzkości:
"Potrzeby i kryzysy naszych czasów są tak wielkie […], że żadnego nie można spodziewać się ratunku, jak tylko nowego wylania Bożego daru [donum Dei rursus effundatur]. Niech więc przyjdzie Duch Stworzyciel [Spiritus ille Creator – adveniat!], aby odnowić oblicze ziemi!"[137].
Papieska adhortacja nosi charakterystyczny tytuł Gaudete in Domino, czyli Radujcie się w Panu. Tym cytatem z listu św. Pawła (Flp 4, 4) Paweł VI przypomina prawdziwe i nieutracalne źródło radości. Jest nim nowe wylanie Ducha mogące przezwyciężyć wszelkie grzechy i słabości człowieka.
b. Święty Jan Paweł II
Nauczanie św. Jana Pawła II w ramach katechez wygłaszanych podczas środowych audiencji generalnych w okresie od 29 kwietnia 1989 r. do 3 lipca 1991 r. poświęcone zostało Osobie Ducha Świętego. W 1992 r. katechezy te doczekały się polskiego wydania w formie książki pod wspólnym tytułem Wierzę w Ducha Świętego Pana i Ożywiciela[138]. Rozważanie z 6 września 1989 r., zostało zatytułowane Chrzest Duchem Świętym. W nim to właśnie papież ujmuje wydarzenie Pięćdziesiątnicy w kategoriach „chrztu Duchem Świętym” i wyjaśnia, że „chrzcić Duchem Świętym znaczy odradzać ludzkość mocą Ducha Świętego”[139]. Podkreśla przy tym, iż „dzień Pięćdziesiątnicy przynosi ze sobą objawienie tego właśnie chrztu. Chrztu nowego i ostatecznego, który sprawia oczyszczenie i uświęcenie do nowego życia. Jest to chrzest powołujący Kościół do istnienia w perspektywie eschatologicznej, «do skończenia świata»”[140]. Natomiast w katechezie z 20 grudnia 1989 r. Ojciec Święty, głosząc, że Apostołowie w Wieczerniku „zostali ochrzczeni Duchem Świętym”, zaznacza, że fakt ten ma charakter procesu, czyli dynamicznie się rozwija, stopniowo zmierzając ku swojej pełni, zarówno w wymiarze indywidualnej duchowości, jak i w perspektywie całego Kościoła, czego świadectwem są Dzieje Apostolskie[141].
Wystarczy spojrzeć na same tytuły katechez, by z nich wywnioskować wewnętrzną treść chrztu Duchem Świętym. Jak zaznaczono wyżej, obejmuje on swym zasięgiem zarówno wymiar wspólnotowy, eklezjalny, jak również aspekt duchowego życia każdego człowieka. W wymiarze Kościoła przychodzący Duch Święty jest źródłem jedności i świętości, jest początkiem i źródłem apostolskości, życia sakramentalnego, żywotności posługi pasterskiej oraz darów i charyzmatów we wspólnocie wierzących, jak również jest gwarantem nienaruszalności Objawienia Bożego. Zaś w wymiarze indywidualnym Duch Święty jest Boskim mieszkańcem i światłem duszy, sprawcą modlitwy i wytrwania do końca, jest źródłem nowego życia i obfitości darów, życia wewnętrznego, wiary, nowej miłości, prawdziwego pokoju i radości oraz chrześcijańskiego męstwa[142].
Wewnętrzną rzeczywistość chrztu Duchem Świętym odsłania również ogłoszona kilka lat wcześniej, 18 maja 1986 r., encyklika Dominum et Vivificantem [dalej DV], o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata[143]. W jej świetle owo „odradzanie ludzkości mocą Ducha Świętego”, czyli chrzest Duchem Świętym, ma kształt procesu wewnętrznego dojrzewania. Jan Paweł II z właściwą sobie przenikliwością zauważa:
"Na tej drodze – na drodze takiego dojrzewania wewnętrznego, które jest zarazem pełnym odkryciem sensu człowieczeństwa – Bóg przybliża się do człowieka, wnika coraz głębiej w cały świat ludzki. Trójjedyny Bóg, który sam w sobie najgłębiej i transcendentnie „bytuje” na sposób międzyosobowego Daru, udzielając się w Duchu Świętym jako Dar człowiekowi, przetwarza świat ludzki od wewnątrz, od wnętrza serc i sumień.
Na tej drodze cały ów świat – uczestnicząc w tym Darze Bożym – staje się zarazem, jak uczy Sobór, coraz bardziej ludzki, coraz „głębiej ludzki”. A równocześnie dojrzewa w nim – przez serca i sumienia ludzi – to królestwo, w którym ostatecznie Bóg będzie „wszystkim we wszystkich” (por. 1 Kor 15, 28): jako Dar i Miłość" (DV 59).
W tej perspektywie rozumiemy, że chrzest Duchem Świętym nie ma charakteru li tylko historycznego, nie wydarzył się w dziejach tylko raz, choć tamto wydarzenie z Wieczernika w dzień Pięćdziesiątnicy niewątpliwie miało swój kontekst historyczny. Papież podkreśla z całym przekonaniem:
"Pośród problemów, zawodów i nadziei, odejść i powrotów naszych czasów, Kościół pozostaje wierny tajemnicy swoich narodzin. Chociaż tedy jest faktem historycznym, że Kościół wyszedł z Wieczernika w dniu Pięćdziesiątnicy, to równocześnie można powiedzieć, że nigdy go nie opuścił.
W sensie duchowym wydarzenia Zielonych Świąt nie można zaliczać tylko do przeszłości: Kościół jest zawsze obecny w Wieczerniku i nosi go w sercu. Trwa na modlitwie, podobnie jak trwali na modlitwie Apostołowie wraz z Maryją, Matką Chrystusa oraz tymi, którzy stanowili w Jerozolimie pierwszy zalążek wspólnoty chrześcijańskiej i modląc się oczekiwali przyjścia Ducha Świętego" (DV 66).
Chrzest Duchem Świętym jest wydarzeniem „powtarzalnym”, odnawia się nieustannie, istnieje nieprzerwanie, stając się dostępny dla każdego człowieka i każdej wspólnoty, która trwa na modlitwie i z wiarą o niego prosi. Inaczej trudno byłoby zrozumieć to donośne wołanie św. Jana Pawła II, jakie podczas jego pierwszej pielgrzymki do Polski, 2 czerwca 1979 r., wybrzmiało na ówczesnym placu Zwycięstwa w Warszawie:
"Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!"[144].
Gdyby chrzest Duchem Świętym miał być wydarzeniem jednorazowym, niełatwo byłoby także pojąć sensowność zachęty papieża skierowanej do młodzieży akademickiej zgromadzonej przed kościołem św. Anny w Warszawie nazajutrz po sławetnej inwokacji z Placu Zwycięstwa. Ojciec Święty wspomniał wówczas pewne wydarzenie ze swojego dzieciństwa, które wywarło wielki wpływ na jego życie duchowe:
"Tak jak kiedyś mój rodzony ojciec włożył mi w rękę książkę i pokazał w niej modlitwę o dary Ducha Świętego, tak dzisiaj ja, którego również nazywacie „ojcem”, pragnę modlić się z warszawską i polską młodzieżą akademicką: o dar rozumu, o dar umiejętności, czyli wiedzy, o dar rady, o dar męstwa, o dar pobożności, czyli poczucia sakralnej wartości życia, godności ludzkiej, świętości ludzkiej duszy i ciała, wreszcie o dar bojaźni Bożej, o którym mówi Psalmista, że jest początkiem mądrości. Przyjmijcie ode mnie tę modlitwę, której nauczył mnie mój ojciec – i pozostańcie jej wierni. Będziecie wówczas trwać w wieczerniku Kościoła, związani z najgłębszym nurtem jego dziejów".
Owo „trwanie w wieczerniku Kościoła”, czyli doświadczanie chrztu Duchem Świętym, ma charakter ahistoryczny i dokonuje się w każdym czasie i każdym miejscu. Dokonywało się ono także w osobistym życiu św. Jana Pawła II, który wiele lat po swojej pierwszej pielgrzymce do ojczyzny w rozmowie z André Frossardem wyznał:
"W wieku dziesięciu, dwunastu lat byłem ministrantem, ale muszę wyznać, że niezbyt gorliwym. Moja matka już nie żyła... Mój ojciec, spostrzegłszy moje niezdyscyplinowanie, powiedział pewnego dnia: „Nie jesteś dobrym ministrantem. Nie modlisz się dosyć do Ducha Świętego. Powinieneś się modlić do Niego”. I pokazał mi jakąś modlitwę. [...] Nie zapomniałem jej. Była to ważna lekcja duchowa, trwalsza i silniejsza niż wszystkie, jakie mogłem wyciągnąć w następstwie lektur czy nauczania, które odebrałem. Z jakim przekonaniem mówił do mnie Ojciec! Jeszcze dziś słyszę jego głos. Rezultatem tej lekcji z dzieciństwa jest moja encyklika o Duchu Świętym"[145].
Na łamach „Tygodnika Powszechnego”, dwa lata po śmierci papieża, w roku 200729 ukazał się tekst owej modlitwy do Ducha Świętego, którą Jan Paweł II otrzymał w darze od swojego ojca, a którą własnoręcznie spisał w 2004 r. Towarzyszyła ona jego codzienności od najmłodszych lat aż do końca życia i jest świadkiem jego osobistego trwania w wieczerniku Kościoła i nieustannego doświadczania chrztu Ducha Świętego. Brzmi ona następująco:
"Duchu Święty, proszę Cię
o dar Mądrości do lepszego poznawania Ciebie
i Twoich doskonałości Bożych,
o dar Rozumu do lepszego zrozumienia ducha tajemnic wiary świętej,
o dar Umiejętności, abym w życiu kierował się zasadami tejże wiary,
o dar Rady, abym we wszystkim u Ciebie szukał rady i u Ciebie ją zawsze znajdował,
o dar Męstwa, aby żadna bojaźń ani względy ziemskie nie mogły mnie od Ciebie oderwać,
o dar Pobożności, abym zawsze służył Twojemu Majestatowi z synowską miłością,
o dar Bojaźni Bożej, abym lękał się grzechu, który Ciebie, o Boże, obraża".
c. Papież Franciszek
Zakończymy nasze rozważania wypowiedzią papieża Franciszka z 2015 r. To słowa skierowane do uczestników włoskiego ruchu Odnowy w Duchu Świętym (Rinnovamento nello Spirito):
"Jaki jest wspólny znak tych, którzy odrodzili się w tym nurcie łaski? To, że zmienili się w nowych mężczyzn i nowe kobiety – to właśnie jest chrzest w Duchu Świętym [il Battesimo nello Spirito]".
A niewiele dni później ten sam papież Franciszek na placu św. Piotra w Rzymie wyraził życzenie, które może posłużyć za podsumowanie całej naszej książki:
"Oby Odnowa charyzmatyczna znikła jako taka i oby przemieniła się w łaskę Zielonych Świąt dla całego Kościoła: jeśli rzeka ma być wierna swoim źródłom, powinna zniknąć w oceanie"[147].
Przypisy
[118] „Absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sancti qui dat omnibus suavitatem in consentiendo et credendo veritati”, Constitutio dogmatica de fide catholica, sesja 3, rozdz. 3, [w:] Geschichte des Vatikanischen Konzils, red. T. Granderath, t. II, Freiburg im Breisgau 1903, s. 496–497.
[119] M. Jakimowicz, Doczekali się!, „Gość Niedzielny” nr 9 z 2017 r. [tekst dostępny on line, zob. Bibliografia].
[120] A. Lumini, Apostola dello Spirito Santo; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[121] E. Guerra, Prima lettera al Santo Padre datata 17 Aprile 1895; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[122] Leo XIII, Encyklika Divinum illud munus; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[123] Leon XIII, Encyklika Divinum illud munus o Duchu Świętym z 9 maja 1897 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[124] Leo XIII, List Ad fovendum in christiano populo pietatis studium erga divinum Spiritum z 18 kwietnia 1902 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[125] E. Guerra, Rinascere, [w:] Preghiere allo Spirito Santo della Beata Elena Guerra; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[126] E. Guerra, Invocazione per ottenere i frutti dello Spirito Santo, tamże.
[127] E. Guerra, Cresima spirituale, tamże.
[128] E. Guerra, Supplica allo Spirito Santo, tamże.
[129] E. Guerra, Atto do consacrazione allo Spirito Santo, tamże.
[130] E. Guerra, Atto do consacrazione allo Spirito Santo, tamże.
[131] E. Guerra, Allo Spirito Santo per gli Evangelizzatori, tamże.
[132] Celebrazione dei Secondi Vespri nella Solennità di Pentecoste, Omelia del Santo Padre Giovanni XXIII z 17 maja 1959 r. wygłoszona w Bazylice watykanskiej; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[133] Giovanni XXIII, Il Tempio Massimo z 2 sierpnia 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[134] Discorso del Santo Padre Giovanni XXIII per la Chiusura del Primo Periodo del ss. Concilio, 8 grudnia 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[135] Inaugurazione di un Nuovo Organo, Parole del Santo Padre Giovanni XXIII, 26 listopada 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[136] Giovanni XXIII, Udienza generale, 24 października 1962 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[137] Paweł VI, Adhortacja apostolska Gaudete in Domino z 9 maja 1975 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
Wskutek zawiłego tłumaczenia tego dokumentu w opublikowanej polskiej wersji omawiane tu zdanie brzmi mało zrozumiale: „…nie żeby moc Zielonych Świąt w długiej historii Kościoła miała zaprzestać swego działania, ale że potrzeby i kryzysy naszych czasów są tak bardzo wielkie, i że tak szeroko otwierają się horyzonty ludzi, którzy sądzą, że należy doprowadzić już do zjednoczenia i zgody całego świata, a nie tylko nowego wylania Ducha Świętego”; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia.
[138] Jan Paweł II, Wierzę w Ducha Świętego Pana i Ożywiciela, Vatican 1992, s. 73–77.
[139] Tamże, s. 75. Por. także s. 126.
[140] Tamże, s. 76.
[141] Por. tamże, s. 126.
[142] Por. tamże, s. 396.
[143] Jan Paweł II, Encyklika Dominum et Vivificantem. O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, w: Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 1997, s. 255–351.
[144] Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny 1979,1983,1987, 1991, 1995, 1997. Przemówienia, homilie, Kraków 1997, s. 25.
[145] Andre Frossard, Portret Jana Pawła II, Kraków 1990, s. 28.
[146] Jan Paweł II do Ducha Świętego, „Tygodnik Powszechny” nr 49 z 2007, s. 9 [on line].
[147] Francesco, Discorso al movimento del Rinnovamento nello Spirito, 3 lipca 2015 r.; tekst dostępny on line, zob. Bibliografia
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Uwaga: tylko uczestnik tego bloga może przesyłać komentarze.