Sympozjum 28 maja 2008 r.
Poszukiwanie prawdy misją uniwersytetu
Wpisując się w inicjatywy uświetniające zmianę nazwy uczelni na Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, uczelniany Związek Zawodowy „Solidarność” wspólnie z ruchem katolickim Comunione e Liberazione zorganizował konferencję pt. „Poszukiwanie prawdy misją uniwersytetu”. Sympozjum odbyło się 28 maja 2008 r. w audytorium imienia Jana Pawła II. Gośćmi organizatorów byli:
prof. Tadeusz Luty,
prof. Józef Łukaszewicz,
ks. prof. biskup Andrzej Siemieniewski,
prof. Krzysztof Zanussi,
wiceprezydent Wrocławia Jarosław Obremski,
prof. Maciej Sablik i
prof. Bogusław Fiedor.
Wysłuchaliśmy koncertu pieśni w wykonaniu Ewy Miszczuk. Zamieszczamy nieautoryzowany zapis wystąpień gości zaproszonych do dyskusji. Zebranych uczestników konferencji przywitał prof. Bogusław Fiedor, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Wypowiedź prof. Bogusława Fiedora
Inicjatywa dzisiejszego spotkania jest wspólnym pomysłem uczelnianego Związku Zawodowego „Solidarność” i ruchu Comunione e Liberazione. W imieniu organizatorów chciałbym powitać gości. Zaproszenie na sympozjum przyjęli prof. Tadeusz Luty, rektor Politechniki Wrocławskiej, przewodniczący KRUWiO[1] i przewodniczący KRASP[2], przedstawiciel władz miasta, Jarosław Obremski, wiceprezydent Wrocławia (były pracownik naszej uczelni), prof. Krzysztof Zanussi, ksiądz biskup pomocniczy prof. Andrzej Siemieniewski, (z którym łączy mnie wiele, m.in. jesteśmy absolwentami tego samego Liceum Ogólnokształcącego Nr 2), prof. Maciej Sablik, prof. Józef Łukaszewicz, były rektor Uniwersytetu Wrocławskiego i dr Paweł Doś.
Witam wszystkich pracowników uczelni i gości, którzy przyjęli zaproszenie. Dziękuję organizatorom za przygotowanie tej konferencji, której temat „Poszukiwanie prawdy misją uniwersytetu” ma związek ze zmianą nazwy uczelni, 6 maja br. bowiem weszła w życie ustawa sejmu RP, zmieniająca jej nazwę na Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.Wiele osób, także przedstawiciele mediów pyta mnie czy zmiana nazwy uczelni jest ważnym wydarzeniem. Według mnie jest to pytanie retoryczne. Historia naszej uczelni, prywatnej szkoły zawodowej zaczęła się z chwilą formalnego jej powołania w 1946 r. Praktycznie uczelnia istnieje od 3 lutego 1947 r., kiedy pierwszy wykład prof. Wincentego Stysia zainaugurował jej działalność. Uczelnia, wtedy o nazwie Wyższa Szkoła Handlowa wcale nie była mała. W pierwszym roku studia podjęło 3000 studentów, czyli liczbowo porównywalnie do liczby studentów Politechniki i Uniwersytetu Wrocławskiego — o czym niewiele osób wie. Już blisko 62 lata rozwoju w każdym wymiarze: naukowym, badawczym, dydaktycznym i internacjonalizacji, świadczenia na rzecz lokalnej i regionalnej społeczności, na rzecz gospodarki kraju umożliwiły nam zaaplikowanie o zmianę nazwy. Spełniliśmy wymogi ustawowe, otrzymaliśmy rekomendacje i pozytywne opinie od gremiów akademickich, łącznie z KRASP. Zmiana nazwy jest również sygnałem skierowanym do społeczności regionalnej i szerokiego społecznie środowiska, jest sygnałem, że należymy do tych polskich uczelni, które można nazwać I ligą, a nawet ekstraklasą.
W minionych dwóch dniach gościliśmy na konferencji prezydentów uczelni amerykańskich z Pensylwanii. Podkreślałem, że wśród przeszło 100 szkół ekonomicznych publicznych i prywatnych działających w Polsce tylko dwie, w tym nasza, są uniwersytetami. Uważam, że taki zewnętrzny przekaz o wymiarze międzynarodowym jest dla nas ważny.
Proszę Państwa, wśród osób zaproszonych do dyskusji, z wyjątkiem księdza biskupa, nikt profesjonalnie nie zajmuje się kategorią prawdy — tematem przewodnim dzisiejszego spotkania. Reprezentujemy różne dziedziny nauki i sztuki, nie jesteśmy filozofami, teologami czy logikami jednak pojęcie prawdy codziennie towarzyszy nam w życiu naukowym i zawodowym. Każdy z nas ma też swoje przemyślenia w tej kwestii. Organizatorzy spotkania zaplanowali, aby szczególnym punktem odniesienia na temat prawdy i jej roli w życiu uniwersytetu był związek ze społecznym nauczaniem kościoła odzwierciedlonym zarówno w dziele Jana Pawła II, jak i w działaniach podejmowanych przez papieża Benedykta XVI.
Obradujemy w sali imienia Jana Pawła II, a w holu pod płaskorzeźbą przedstawiającą wizerunek papieża są wyryte Jego słowa: „Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy” (Fides et ratio). Wiara i rozum fides i ratio powinny się wzajemnie uzupełniać i wzbogacać, dając człowiekowi pełniejszy ogląd rzeczywistości w materialnym, w metafizycznym i aksjologicznym wymiarze.
Serdecznie dziękuję Państwu za przyjęcie zaproszenia. Proszę dr. Marka Biernackiego, reprezentującego ruch Comunione e Liberazione (Komunia i Wyzwolenie) o przejęcie roli moderatora.
Moderator — dr Marek Biernacki
Wchodziliśmy do sali przy dźwiękach V symfonii Ludwiga van Beethowena — jak mówią o niej krytycy muzyczni „symfonii znaczenia” — jej pierwszej części pt. „los pukający do bramy”. Cały dramat orkiestry rozwija się począwszy od wydarzenia owych czterech początkowych nut, które nieustannie powracają. W nich dochodzi do głosu ów Los przemierzający życiowe doświadczenie, zabłąkania, klęski i smutek. Symfonia ta — jak wołał jeden z krytyków muzycznych — budzi nieskończone pragnienie. Muzyka przenika nas, zasypuje pytaniami, wstrząsa naszym „ja” i żąda odpowiedzi, zajęcia stanowiska.
Chciałbym również zwrócić Państwa uwagę na plakat naszego spotkania zilustrowany otwierającą się księgą. Jej obraz można interpretować w trzech aspektach. Po pierwsze, jako relacje ucznia poszukującego u swojego mistrza prawdy o znaczeniu podstawowym i prawd częściowych, po drugie, można w księdze dostrzec skrzydła ...na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Można też mieć skojarzenie bardzo osobiste, szczególnie bliskie Polakom, dla których księga kojarzy się ze święta księgą leżącą na trumnie Jana Pawła II, którą wiatr w czasie pogrzebu kartkował, aż do jej zamknięcia.
Przychodzą mi wtedy na myśl ostatnie lata, miesiące i dni papieża Jana Pawła II, który nam wszystkim pokazywał, że całe życie, a szczególnie cierpienie, choroba i śmierć mają sens, mają znaczenie.
„Pomiędzy wczoraj a jutro jest coś więcej niż tylko dzień,
Między czernią a bielą istnieje coś więcej niż szarość,
Pomiędzy pytaniem a odpowiedzią jest cisza oceanu,
Pomiędzy kołyską a grobem istnieje ktoś taki jak ja”
(Recytował Michał Kordy, tekst piosenki Barbary Straisand).
Naszym gościom jako punkt wyjścia do dyskusji proponuję 3 teksty: encyklikę Jana Pawła II Fides et ratio i dwa wykłady wygłoszone przez Benedykta XVI na uniwersytetach w Ratyzbonie i na La Sapienza w Rzymie, w których wskazuje na podstawowe zadanie uniwersytetu, jakim jest poszukiwanie prawdy, które jest zgodne z wymogami rozumu.
Po przerwie w dyskusji zapraszamy Państwa na film pt. „Oto jest głowa zdrajcy” pokazujący życie Tomasza Morusa, doradcy króla, który za wierność prawdzie oddał swoje życie.
Chciałbym teraz przedstawić kilka cytatów będących ilustracją dla tematu naszego spotkania.
Słowa Jana Pawła II „Im bardziej człowiek poznaje rzeczywistość i świat, tym lepiej zna siebie, a zarazem coraz bardziej naglące stają się pytania o sens rzeczy i jego własnego istnienia. […] Od odpowiedzi na te pytania zależy bowiem, jaki kierunek człowiek winien nadać własnemu życiu” (Fides et ratio).
Św. Augustyn pytał: „Czego bowiem bardziej pożąda dusza, jeśli nie prawdy”, a Antoine de Saint-Exùpery napisał „Prawda dla człowieka jest tym, co czyni z niego człowieka”.
Mówiąc o prawdzie nie sposób pomiąć Sokratesa. Pewnego razu Sokrates, prowadząc lekcje w Stoi Ateńskiej, w szczytowym punkcie swych wywodów, gdy twarze wszystkich jego uczniów były dramatycznie zwrócone ku niemu, zatrzymał nagle swój wywód i powiedział: „Przyjaciele, czyż nie jest tak, że kiedy mówimy o prawdzie zapominamy nawet o kobietach?”
Z drugiej strony gdy moim studentom stawiam pytania o prawdę słyszę odpowiedź dlaczego ma mi zależeć na prawdzie?
Czym dla Was, Drodzy Goście jest prawda? Czym jest to, co człowiek w ogóle, a student bądź profesor uniwersytetu w szczególności pragną osiągnąć? Czy i jak dzisiaj uniwersytet realizuje misję poszukiwania prawdy?
Zapraszam do dyskusji.
Jarosław Obremski, wiceprezydent Wrocławia
Dzień dobry. Potocznie mówi się, że polityk to osoba, która zabiera głos na każdy temat. Spełniam kryterium polityka, jednak temat dzisiejszej dyskusji wymaga poważnej analizy. Jako student Uniwersytetu Wrocławskiego, a później pracownik naukowy goszczącej nas dzisiaj uczelni zabierałem głos na tematy nurtujące nasze środowisko. Były to jednak inne czasy, o inne sprawy wtedy się spieraliśmy. Trochę lat upłynęło, zdarzyło mi się przeczytać kilka książek m.in. Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści? Franka Furedi. I tu kilka moich refleksji.
W mojej opinii jeśli polityk chce odnieść sukces, musi w punkcie startu stanąć oko w oko z prawdą. Musi dobrze zdiagnozować sytuację. Mam też świadomość, że polityk przechodząc na poziom praktyki odchodzi od ewangelicznego słowa: czym jest prawda? A wtedy w swym przekazie dla mas grzeszy „cynicznym stosunkiem do poznania i prawdy”. Na moje poglądy wywarła pewien wpływ książka Reynona Rona, w której autor dokonał podziału społeczeństwa na „doradców księcia” i „powierników opatrzności”.
„Doradca księcia” to np. polityk — ma szukać dobrych rozwiązań nie do końca mówiąc prawdę, gdyż celem powinien być skutek jaki trzeba osiągnąć. „Powiernik opatrzności” to np. dziennikarz, który ma pryncypialnie pokazywać co jest dobrem, a co złem; co jest prawdą, co fałszem.
Z perspektywy „doradców księcia” profesorowie, pracownicy uniwersytetów powinni być „powiernikami opatrzności’. Kiedy zamieniają się w „doradców księcia” przestają być potrzebni. Powinni więc być głosem sumienia, głosem prawdy. Tymi którzy diagnozują sytuację. Mamy jednak wrażenie, że obecnie w skali Polski i świata mamy do czynienia z kryzysem uniwersytetu. Myślę tu o uniwersytecie jako uniwersum poszukującym zrozumienia wszechświata jako całości. Chciałbym, aby uniwersytet był miejscem gdzie nie ma obaw przed wyartykułowaniem trudnych odpowiedzi. Masowość studiów uniwersyteckich spowodowała, że płacimy za zanik ciekawości intelektualnej i potrzeby wyjaśniania świata, która dotyka wszystkich, od studentów po profesorów.
Kiedy spotykam się z kolegami z krajów nowej Europy i Polski to dostrzegam, że dotknięci jesteśmy grzechem postkolonializmu. Kiedy zabieramy głos to wpisuje się on w pewien główny nurt, jest w nas dziwny lęk, obawa czy będziemy właściwie postrzegani przez świat. Uważam, że uniwersytety stoją dziś przed koniecznością odejścia od polityki poprawności i zdefiniowania co jest naszym zadaniem. I właśnie nam doradcom księcia potrzebni są tacy powiernicy opatrzności.
Prof. Krzysztof Zanussi
Ujmuje mnie swoboda, z jaką Państwo stawiacie problem. Wykładam na wielu uczelniach i doskonale wiem, że tak postawione pytania będą tam uznawane za gorszące. Dzisiaj obowiązuje bowiem paradygmat postmodernizmu, a z niego wynika jasno i niedwuznaczne, że mówienie o prawdzie jest złe w samym sobie, bo prawdy nie ma. I trzeba na tym oprzeć całe poznanie świata. Nie ma również dobra i nie ma piękna. Przykro powiedzieć, ale jest to w wielu środowiskach humanistycznych pogląd obowiązujący.
Trudna jest obrona prawdy, niedozwolone marzenie o prawdzie. Jeśli wyrażam tęsknotę za prawdą to spotykam się z zarzutem, że to podżegnuję młodzież do totalitaryzmu. Ponieważ względność jest odtrutką na totalitaryzm. Moje doświadczenie mówi mi coś innego. To z niepewności bierze się pragnienie prostych jak cep odpowiedzi i mocnej jak młot władzy. Jestem odosobniony w moich przekonaniach, ale wyrażam tęsknotę za prawdą. Podobało mi się nawiązanie w Pana wypowiedzi do postkolonializmu. Jeżdżę dużo po świecie, często zdarza mi się, że ludzie mówią inaczej niż ja. I wtedy powinienem się skromnie wycofać. Najczęściej cytuję słowa wypowiedziane przez Bogusława Lindę w filmie Psy II Co ty wiesz o zabijaniu? Często mówię, nie miałeś dostępu do egzystencjalnego przeżycia, a ja miałem i wiem jak czerpać z tego doświadczenia. Czasami to skutkuje. Wielokrotnie byłem zdumiony jak bardzo na amerykańskich uniwersytetach marzenie o prawdzie jest uważane za niestosowne. A łatwość podważania prawdy na podstawie apriorycznie przyjętych dogmatów przypomina najmroczniejszy obraz średniowiecza.
Spróbujcie Państwo przeprowadzić gdziekolwiek w świecie, a szczególnie w USA badanie na temat różnic między płciami. Zostaniecie natychmiast wygnani z uczelni. Z góry wiadomo, że tych różnic nie ma. Gdybyście stwierdzili, że kolor skóry jest skorelowany z czymkolwiek to byłby koniec waszej kariery, nie wydrukujecie żadnego artykułu. I tak jest w kraju niewątpliwie wolnym. Cytowałem kiedyś wyniki badań socjologicznych mówiące o tym, że w Polsce samorząd lokalny i demokracja lokalna są skorelowane pozytywnie z aktywnością w życiu religijnym, z uczestniczeniem w sakramentach. Tak wynika z badań. Słyszałem komentarze ludzi niewiedzących nic o Polsce, że została przyjęta zła metodologia, bo tam gdzie kościół nie może być już demokracji. Teza jest z góry założona, badania więc są niepotrzebne. Dzisiejszy uniwersytet wymaga wstrząsu, stał się bowiem zatoką bezpiecznego konformizmu i tak niesłychanie łatwo zapomniał o swojej chlubnej roli, która w historii doprowadziła nas do niesłychanego postępu, rozwoju którego jesteśmy dziś beneficjentami. Ludzkość w naszej części świata nie żyła nigdy tak dobrze jak teraz.
Początek tego rozwoju był na uniwersytetach tzn. miejscach wolnej myśli, które kościół sam sobie zagwarantował. A tymczasem coraz częściej widzę przykłady przypominające mroki średniowiecza, te rzekome mroki, którymi straszą nas od dwóch stuleci.
Dzisiaj z góry wiadomo, co jest słuszne. Prace mają to tylko udowodnić. Mam wrażenie, że tak jest szczególnie w naukach humanistycznych. Uniwersytet powinien się rozwijać w ramach podniosłego etosu, swojej misji. Jeśli tego etosu nie ma to i misja kuleje. Ilość przyczynków, które się pisze, prac nikomu nie potrzebnych, głupich, służących tylko temu, aby jakaś mróweczka podniosła się o jedno oczko kariery uniwersyteckiej.
Zapomina się, że uniwersytet ma mieć szczytne cele i odpowiadać na wielkie pytania i wielkie potrzeby społeczeństw. Ilość banału i kiczu naukowego jest porażająca i bezkarna. Należy rzetelnie „przewietrzać” tematykę badań, zbędne badania można sobie prowadzić po pracy. Jako artysta często słyszę opinie, że powinienem tworzyć zgodnie z zapotrzebowaniem aby się podobało.
To tyle uwag rozzłoszczonego człowieka, który kocha uniwersytet i widzi, że przedmiot jego miłości nie jest tak piękny jakby sobie życzył.
Skorzystam jeszcze z okazji do mini autopromocji. Skończyłem robić film, w którym mój bohater, oligarcha dysponujący dużą ilością pieniędzy zastanawia się nad napisaniem testamentu umożliwiającego wykorzystanie jego majątku, aby jak najbardziej zaszkodzić ludzkości. Dostaje wiele propozycji, w większości ich celem jest dekonstrukcja, np. dać stypendia tym, którzy mówią, że prawda nie istnieje, tym co mówią, że dobro nie różni się od złego. Namieszać w głowach młodzieży to zatryumfuje złe, o którym marzy bohater. Film nie jest tak ponury i kończy się lepiej niż przypuszczacie Państwo z mojej opowieści. Dzisiaj moja twórczość odzwierciedla stan mojego nastroju, i obserwacji, że prawda jest słowem ryzykownym I jeśli użyje się go nieoględnie, lekkomyślnie bez przygotowania to szybciutko otrzymuje się tytuł faszysty, totalitarysty.
Jeśli ktoś uzurpuje sobie monopol na prawdę to on będzie dławił naszą wolność. Jaki jest więc wybór: prawda czy wolność. Ja wolę prawdę!
Ksiądz prof. biskup Andrzej Siemieniewski
Prawda odczuwana jako zagrożenie? Spotykałem się z pewną reakcją młodych ludzi, studentów w duszpasterstwie akademickim. W swojej wypowiedzi użyłem słowa „prawda”. Skojarzenie studentów było natychmiastowe: „jedynie słuszna prawda”, i ta zbitka słowna kojarzyła się im jednoznacznie z totalitaryzmem i zniewoleniem. Dość powszechne i zakorzenione wśród studentów jest stanowisko wyrażające wątpliwość: po co jest mi potrzebna prawda. A już Piłat zadaje pytanie tej treści w Ewangelii: „Cóż to jest prawda?” (J 18,38). Ważne jest, że w Ewangelii oprócz pytania pada też odpowiedź Pana Jezusa, który mówi „Ja jestem prawdą” (por. J 14,6). Kiedy szukamy odpowiedzi na pytanie, po cóż mamy się interesować prawdą, czy jest nam potrzebna, może być przecież niebezpieczna — idziemy w stronę odpowiedzi, że kto nie interesuje się prawdą straci. Straci spotkanie z tym najważniejszym obliczem prawdy, którym jest Ktoś. „Ja jestem drogą, prawdą i życiem” (J 14,6) mówi Pan Jezus.
Trzeba mocno podkreślić, że chrześcijanie dość szybko, już w pierwszym wieku i następnych, pytanie o prawdę zaczęli aplikować do bardziej szczegółowych dziedzin: przyrodoznawstwa, matematyki, astronomii. I już wtedy uczono, że poznawanie otaczającego świata i poznawanie struktur myślenia człowieka jest poznawaniem dzieła Boga. Mamy liczne dowody w pismach starożytnych, że pierwotne chrześcijaństwo (I, II wiek n.e.) zachęcało do przechodzenia od krótkiej odpowiedzi na to pytanie do odpowiedzi wielowątkowej, do odkrywania Bożej prawdy w stworzeniu poprzez nauki przyrodnicze. A kto nie chce poznawać prawdy, traci okazję do najważniejszego w życiu spotkania.
Prof. Józef Łukaszewicz
Proszę Państwa, na pytanie czym jest prawda można zaproponować kilka wariantów odpowiedzi. Jeden z najprostszych mówi, że jest to wartość logiczna zdania. Zdanie prawdziwe lub fałszywe jest informacją. Zdanie fałszywe można zanegować, a wtedy staje się prawdziwe. Dlatego można myśleć, że prawda to zbiór zdań prawdziwych. Na uczelni uczymy się różnych zdań prawdziwych. W mojej profesji, jestem matematykiem, rozmaite twierdzenia, fakty, wnioski, recepty nazywamy wiedzą raczej niż prawdą. Natomiast w szerszym znaczeniu, o prawdzie mówimy kojarząc ją z moralnością człowieka.
Mieliśmy w naszej historii okresy kiedy prawda była zmanipulowana, np. w XX wieku systemy totalitarne „tłamsiły prawdę”. I tu przypomina mi się moja wizyta w ZSRR na konferencji matematyków. Byłem jednym z nielicznych gości zaproszonych spoza ZSRR. Obradowaliśmy w małej miejscowości Puszkina, w ośrodku naukowym, wokół którego rozciągały się tereny wojskowe otoczone zasiekami, dlatego po obradach nie mogliśmy opuszczać ośrodka. Zebrani radzieccy uczeni zaproponowali zorganizowanie koncertu, w trakcie którego odtworzono muzykę z opery Jesus Christ Superstar, opowiadającej o ostatnim tygodniu życia Jezusa Chrystusa. Po wysłuchaniu opery uczestnicy konferencji zadawali mi wiele pytań, na które odpowiadałem przez kilka godzin. Był to wspaniały przykład katechezy dla osób „głodnych” wiedzy, dla których ten obszar dociekań był dotychczas niedostępny lub nawet zakazany. Również w Polsce mieliśmy takie okresy kiedy nie na każdy temat można było rozmawiać. Pamiętam sytuację kiedy zwolniono z pracy na uczelni prof. Wincentego Stysia, znanego ekonomistę, gdyż jego teorie i punkt widzenia nie zgadzały się z obowiązującą doktryną socjalistyczną. Również w naukach przyrodniczych obowiązywał zakaz lansowania pewnych teorii, np. o genetyce formalnej ponieważ Józef Stalin miał swoją opinię na ten temat. A obecnie, kiedy wydawałoby się, że można już oddychać pełną piersią i wrócimy do tradycji uniwersyteckich, moja uczelnia, mój Uniwersytet był jedyną uczelnią, która odrzuciła wniosek o powrót teologii. Myślę, że jest to niepokojące zjawisko. Kilka dni temu dostałem książkę księdza Mirosława Drzewieckiego Czas przyłapany (zapiski codzienne). Wspomina w niej wydarzenia z listopadowego święta uczelni Wrocławia w ubiegłym roku. Wydarzenie to opisane jest w refleksji pt. Wiara. Zaczyna ją cytat z Księgi Mądrości:
„Głupi z natury są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga,
Z dóbr widzialnych nie zdążyli poznać tego, który jest,
Patrząc na dzieło nie poznali Twórcy, nie są bez winy.
Jeśli zdobyli się na tyle wiedzy, by móc ogarnąć wszechświat,
Jakże nie mogli rychlej znaleźć jego Pana”.
I dalej już słowa księdza: zdumiewając się ostrością sądu o ludziach uczonych wydanego przez mędrca Starego Testamentu, piszącego pod natchnieniem Bożej mądrości, myślę o Święcie Nauki we Wrocławiu, które rozpoczęło się Mszą świętą w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zdziwiłem się, że tak skromna była grupa uczestników Mszy. Widziałem kilku starszych profesorów Politechniki Wrocławskiej i jej rektora, prof. Tadeusza Lutego. Nie widziałem młodych twarzy.
Pamiętam, że 20-30 lat temu, stara kadra profesorów lwowskich była agnostykami. Bogu istnieć nie przeszkadzali, ale się nim nie zajmowali. Kolędy, owszem, śpiewali, ale zaproszenie na Mszę zbywali miłym uśmiechem. O biskupach i księżach opowiadali krytycznie lub humorystycznie. Młodzi naukowcy, urodzeni już we Wrocławiu podczas „wojny jaruzelskiej” nawróciło się, i oni są wierni kościołowi. Ale czy oni wychowali najmłodsze pokolenie w duchu wiary?
Dla mnie, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego, fakt pominięcia Mszy świętej w zaproszeniu na obchody święta jest niedopuszczalny.
Prof. Tadeusz Luty
Wielce szanowny Rektorze-gospodarzu i Panie przewodniczący-moderatorze. Moi dystyngowani towarzysze, podobnie jak ja odczuwamy, że zadano nam bardzo trudne pytania. Cieszę się nawet, że nie otrzymałem tych pytań wcześniej, bo z pewnością spędził bym wiele czasu zastanawiając się co odpowiedzieć, a doszedłbym do wniosku, że wiem to co wiedziałem przedtem. Czym dla mnie jest prawda? Profesor Łukaszewicz dostarczył nam definicję logiczną. Mnie bardzo odpowiada podział na 3 rodzaje prawdy autorstwa księdza Józefa Tischnera. Moje doświadczenie życiowe wskazuje, że wygodnie jest mieć różne prawdy w zanadrzu, żeby się nimi kierować. Prawdę czuję intuicyjnie. Trochę zdziwiłem się zaproszeniem do dyskusji, ale widzę, że rektorzy podobnie jak politycy powinni się wypowiadać na każdy temat, szczególnie jeśli dotyczy szeroko rozumianej misji uniwersytetu.
Właśnie kwestią prawdy w misji uniwersytetu zająłem się chcąc kandydować na stanowisko rektora. Szukałem wtedy na swój użytek definicji tej instytucji. Niestety, nikt w Europie nie wydał instrukcji do obsługi uniwersytetu, a takie kompendium, vademecum było by bardzo przydatne. Każdy rektor szuka definicji, która posłużyłaby mu szczególnie wtedy, gdy samotnie musi podjąć decyzję.
Ja jestem reprezentantem nauk, które przywiązują wagę do definicji. Kiedy nie wiem jak rozwiązać problem czy zadanie wracam do podstaw, do definicji. Istnieje wiele różnych definicji uniwersytetu. Dla mnie najpiękniejszą definicją jest zaproponowana przez papieża Jana Pawła II — zwierciadło kultury. Krótkie, esencjonalne stwierdzenie, w którym zawarte jest wszystko to, co każdy chciałby widzieć w uniwersytecie. Inna definicja uniwersytetu mówi, że jest to miejsce służące odkrywaniu prawdy. Chcę wierzyć, że marzeniem każdego uczonego jest zbliżenie się do prawdy by odkryć w sobie chwilę radości tworzenia. W życiu przeżywałem chwile radości tworzenia. A jeśli uda mi się coś rozwiązać, przewidzieć to jest to uczucie jakby dotykania prawdy. Dlatego dla mnie prawda jest odczuciem.
Cieszę się bardzo, że uczelnia nową drogę jako uniwersytet ekonomiczny znaczy przygotowując seminarium poświęcone tak ważnym i wielkim tematom; że zmianę nazwy traktuje jako wyzwanie, a nie ukoronowanie dotychczasowych sukcesów. Tak długo jak społeczność będzie trwała w tym przekonaniu, tak długo uczelnia będzie kwitła. Kiedy zacznie uważać, że wypełniła misję to będzie początek jej końca. Dlatego to bardzo dobrze, że stawiamy tu sobie takie właśnie pytania.
Wracając do pytania o współczesny uniwersytet jako społeczność akademicka powinniśmy uderzyć się w piersi. Wyłącznie od święta przywołujemy piękne słowa, na co dzień zapominamy, że uniwersytet to wspólnota, której wielkość wyznacza wielkość uczonych. A ich wielkość to ich twórczość, która powinna rozwijać umysły, kształtować młodych ludzi i zachęcać do zadawania pytań. Ich twórczość jest też potrzebna, aby był postęp cywilizacyjny.
A co powinniśmy robić na uniwersytecie. Najprostsza odpowiedź: powinnością jest robić wszystko solidnie. W odniesieniu do badań podstawowych powinny one pobudzać i zaspokajać naszą ciekawość i umysł. Otwierać się na problemy teologiczne, filozoficzne przyrodnicze, zadawać pytania podstawowe. Ludziom ciekawym i utalentowanym, chcącym poświecić się takim badaniom nie powinno się przeszkadzać. Dostrzegam tu rolę państwa, które powinno tworzyć enklawy na takie badania, podobnie jak na szpitale psychiatryczne.
Natomiast badania sprzyjające rozwojowi cywilizacyjnemu powinny być realizowane pod kontrolą społeczeństwa, bo tylko wtedy bezzasadne będzie mówienie, że źle wykorzystano pieniądze podatnika.
Porównując naukę i sztukę w kontekście ich uprawiania to wydaje się, że my naukowcy jesteśmy w trochę gorszym położeniu niż artyści. Nauka z definicji opisuje teraźniejszość i przeszłość. Z pytaniem o przyszłość zwróciłbym się do artystów. Chociaż żyjemy dziś w takich czasach, że łatwiej przewidzieć przyszłość, niż zrozumieć teraźniejszość.
W dyskusji o prawdzie chciałoby się widzieć aspekt często zapominany, o którym jeden z przedmówców już wspominał. O prawdzie należy mówić także w wymiarze moralnym i etycznym. A zapominamy o tym i często nie kierujemy się dobrze znanymi nam zasadami etyki i moralności np. kiedy piszemy nieobiektywne opinie o rozprawach naukowych i pracach. Korzystając z przyzwolenia, wybieramy łatwą ścieżkę niepogłębionej analizy, pisząc niepoprawne merytorycznie opinie, piszemy więc nieprawdę. Wiemy, że aby napisać negatywną recenzję trzeba się 10-krotnie więcej napracować. Być może właśnie dlatego prace powstające w środowisku naukowym i akademickim mają tak mało wartości, nie są poddawane istotnej krytyce. Zapewne nie musiałoby ich też tak wiele powstawać. Postępująca deprecjacja wartości prac każe zastanawiać się czy powinniśmy nazywać je nadal twórczością. Bicie się w piersi nie wystarczy, trzeba zacząć od wykonania rachunku sumienia i doprowadzić do odrodzenia. Starajmy się postępować w duchu słów Jana Pawła II ofiarujmy posługę myślenia.
Prof. Maciej Sablik
Jestem dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii na Uniwersytecie Śląskim, z wykształcenia matematykiem. W mojej macierzystej uczelni prawda wpisana jest w dokument misji i jest pisana tam dużą literą, przywiązujemy bowiem w swym działaniu dotyczącym badań naukowych i twórczości artystycznej poszanowanie podstawowego prawa akademickiej wolności w dociekaniu Prawdy.
I jest to ujmując matematycznie pewien nasz aksjomat. Myślę, że w rozwijaniu nauk zwanych ścisłymi szczególnie ważne jest zajęcie się tym, na czym się znamy najlepiej Tak jak w pewnej anegdocie gdzie dwóch matematyków pokłóciło się o to, który na którego spojrzał bardziej niechętnym wzrokiem To był problem nie do rozwiązania. Wtedy trzecia osoba zaproponowała zajmijmy się matematyką, bo na tym się znamy. Jednak skupienie się tylko na tym, na czym się znamy prowadzi do ograniczenia. I tu przypomina mi się kolejna anegdota. Grupa ludzi leciała balonem, w wyniku burzy wylądowali na drzewie, przechodzącą osobę zapytali „gdzie jesteśmy”, on odpowiedział „w gondoli balonu”. Jeden z uczestników lotu stwierdził: to musi być matematyk, udzielił odpowiedzi precyzyjnej, absolutnie prawdziwej tylko kompletnie bezużytecznej.
W matematyce nie ma problemów z dogmatami, o jakich wspominał prof. Krzysztof Zanussi. Dostrzegam jednak wiele dogmatów w naukach przyrodniczych, np. w zakresie dotyczącym ekologii. Próbuje się narzucić stanowisko argumentując, że poparło je 100, 200 lub 1000 osób. Więc jest to już sprawa niepodważalna. Wyobraźmy sobie Kopernika — w naszych czasach nie miałby szans na aprobatę swojej teorii. Nauczycielom akademickim powinien przyświecać cel powiększania zasobów wiedzy, także studentów. Odwołam się do cytatu znanego angielskiego poety Aleksandra Pope. W utworze Rzecz o krytyce napisał wersety, które stały się już idiomami w języku angielskim:
“A little learning is a dangerous Thing;
Drink deep, or taste not the Pierian Spring”.
Przekład tekstu na język polski brzmi: „mało wiedzy jest rzeczą niebezpieczną, należy pić głęboko albo w ogóle nie zbliżać się do źródła muz”. Niestety w naszym codziennym życiu spotykamy wiele przykładów osób, które sprawują władzę nad „rzędami dusz”, opinią publiczną, lecz mają małą wiedzę. Tak małą, że często nie wiedzą, że czegoś nie wiedzą.
Nawiążę jeszcze do wypowiedzi prof. Krzysztofa Zanussiego dotyczącej opinii o średniowieczu, któremu czarny PR przygotowało oświecenie. W tym „złowrogim” średniowieczu panowała zasada dająca osobie prawo do udziału w dyskusji pod warunkiem powtórzenia argumentów przeciwnika, aby podkreślić, że się je rozumie. Dzisiaj argumenty strony przeciwnej są mało interesujące, a recenzent głównie mówi o sobie. Profesor Luty mówił o konieczności przeprowadzenia rachunku sumienia, mam nadzieję, że prawda którą uprawiamy na uniwersytetach nie jest całą prawdą, ale że jest tylko prawdą. A atrybutem prawdy powinno być, że jest ona i interesująca, i nowa.
Szkolnictwo i nauka od czasów średniowiecza przebyły długą drogę. Szczególnie w ostatnich 50 latach nastąpiło ogromne przyspieszenie, rozwój przemysłu i nauki. Nastała era globalizacji. Słyszałem, że na świecie jest już 1 milion fizyków, profesorów fizyki trochę mniej. Na moim uniwersytecie jest 30 profesorów, a studentów nie wielu mniej. Mówiąc o odrodzeniu obawiam się, że nastąpi ono dopiero po tym jak się wszystko zawali. Profesor Tadeusz Luty mówił o zamknięciu się uczelni w wieży z kości słoniowej, mnie to środowisko bardziej przypomina wieżę Babel. Niektórzy nasi koledzy mają przekonanie, że są równi bogu i właściwie niewiele im brakuje, aby Boga zastąpić.
Prof. Bogusław Fiedor
Moi poprzednicy wypowiedzieli już wiele cennych opinii. Analizując pojecie prawdy szukałem jej definicji w największej światowej encyklopedii Leksykonie Webstera. Tam np. z punktu widzenia logiki formalnej było ich kilkanaście. Istnieje też wiele potencjalnych kryteriów prawdy: klasyczne, arystotelesowskie, zgodność z faktami czy zdolność do przewidywania na podstawie przyjętych przesłanek (pytanie czy zawsze prawdziwych).
Chciałbym się teraz odnieść do kwestii postmodernizmu jako czynnika będącego zagrożeniem dla uniwersytetu w kontekście poszukiwania prawdy. Dzisiaj dużą rolę odgrywa kryterium użyteczności, a to prowadzi do atomizacji nauki, do fragmentacji pewnego universum. Odkrywamy prawdy banalne, cząstkowe, niepotrzebne.
Fragmentaryzacja w nieunikniony sposób prowadzi drogą, na której dokonują się tzw. „osiągnięcia”, które stają się podstawą do oceny indywidualnego rozwoju i awansu naukowego. A Prawda ma przecież kontekst holistyczny. Waga kryterium użyteczności zależy od nacisku świata zewnętrznego, które oczekuje wyników w nauce i badaniach. Jako rektor spotykam się z wymaganiami interesariuszy: studentów i pracodawców, aby kształcić według kryteriów użyteczności. Mam jednak świadomość jak jest to niebezpieczne dla szeroko rozumianego poszukiwania prawdy przez uniwersytety. Chciałbym też powiedzieć kilka słów o kategorii prawdy w kontekście nauk społecznych i ekonomicznych, którymi się zajmuję. Dostrzegam zagrożenie i wielkie niebezpieczeństwo w zjawisku kontradykcji — rozróżnienia faktów i wartości. Okazuje się, że o sposobie postrzegania rzeczywistości często decyduje posiadany przez nas system wartości. Karol Mannheim, pesymistycznie stwierdził, iż w naukach społecznych nie ma możliwości obiektywnego poznania czyli zbliżenia się do prawdy. Według mnie jest taka możliwość pod warunkiem wolności uprawiania nauki. Wolność tę rozumiem jako ścieranie się różnych poglądów i sądów prowadzące do prawd ogólnych. Dostrzegam jednak niebezpieczeństwo nadmiernego poszukiwania paradygmatów, budujemy coraz bardziej abstrakcyjne modele i stajemy się ich niewolnikami. Współczesna ekonomia jest coraz bardziej sformalizowana, zmodernizowana i zmodelowana. Barierą uniemożliwiającą poznanie i zbliżenie się do obiektywnej prawdy jest także rewizjonizm w naukach społecznych.
Chciałbym jeszcze przedstawić osobistą refleksję dotyczącą słów Jana Pawła II: „Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”. Miałem dzisiaj okazję występować wspólnie z prof. Siemieniewskim w radiu diecezjalnym „Rodzina”, mam nadzieję że jako uczony, na pewno jako człowiek wiary. Zgodnie z nauką Jana Pawła II widzę autonomię dwóch porządków poznania przez refleksję naukową i poznanie przez wiarę. Na tej właśnie ścieżce dominują kryteria etyczne i moralne. Ta autonomia nie zajmuje się rzeczami transcendentalnymi, egzystencjalnymi czy absolutem, którymi zajmują się nauki teologia i etyka. Tak rozumiem znaczenie tego tekstu. Dziękuję za uwagę.
Moderator — dr Marek Biernacki
Mam teraz wielki problem. Dysponujemy wielkim potencjałem, nie chcę go zmarnować, ale muszę podjąć decyzję i wybrać jedno z przygotowanych pytań.
Zacytuję teraz fragment tekstu Benedykta XVI:
„Stać na straży uwrażliwiania na prawdę, nie dopuścić by człowiek został oderwany od szukania prawdy. […] Dlatego w tym punkcie nawet ja nie mogę udzielić właściwej odpowiedzi, ale raczej chcę zachęcić do pozostania z tym pytaniem w drodze […] o prawdę, która ciągle jest poza jakąkolwiek prostą odpowiedzią” (Benedykt XVI, La Sapienza).
Papież, który na początku swego przemówienia mówi, że z natury papiestwa wynika, iż jest on tym, który troszczy się o słuszną drogę i spójność całości, który z wielką pewnością mówi, że Jezus jest Drogą, Prawdą i Życiem — tutaj wyraża swoje pozostawanie w drodze, gotowość do szukania, do stawiania pytań,... Moje pytanie jest bardzo osobiste:
Jak Panowie przeżywają z całym swoim potencjałem wiedzy, tę gotowość do nieustannego szukania, pytania, badania; jak wygląda to bycie w drodze takich osób jak Wy?
Jarosław Obremski
Zawsze towarzyszyło mi głębokie przekonanie o istnieniu absolutu. Jeśli jest absolut, jest prawda. W cytacie z papieża znajduję poparcie dla mojego sposobu myślenia. Jestem głęboko przekonany że istnieje coś co jest Prawdą. Matematyczna definicja prawdy o której wspominał prof. Łukaszewicz nie jest w tym wypadku w żadnej sprzeczności. Mój absolut sam siebie ogranicza w sensie pewnej logiki. Myślę, że istnieje porządek we wszechświecie i nie badamy czegoś nieprawdziwego tylko zbliżamy się do prawdy. Słowo „badamy” odnosi się zarówno do działalności naukowców, jak i każdego z nas — przez doświadczenie oparzenia się gorącym mlekiem czy zacięcia się przy goleniu zbliżamy się do jakiejś prawdy. W moim przekonaniu jest bardzo duży sojusz religii i nauki. Nie twierdzę, że te dwie przestrzenie nie iskrzą, ale uważam, że to iskrzenie jest interesujące. Mówiąc o zbliżeniu myślę, że antytezą do religijności nie jest ateizm lecz gnoza i przesądy. I w tym znaczeniu religijność i nauka są bardzo blisko.
W dzisiejszej rzeczywistości pojawiły się narzędzia: komputer, Internet, które znacząco zaburzyły dotychczasową hierarchizację. Ja magister chemii mogę w krótkim okresie czasu poznać pewien wycinek wiedzy (korzystając np. z Wikipedii) i bez obaw wdać się w merytoryczną dyskusję z profesorem. Dzisiaj nauki się nie dobudowuje lecz gromadzi po kawałku. W naszej rzeczywistości doskwiera mi również zjawisko umasowienia wszystkiego. Każdy może np. pisać i wielu pisze, tylko tak niewielu już czyta. Jest wiele zjawisk, w które muszę uwierzyć, np. że jest efekt cieplarniany. W dłuższej perspektywie nowe narzędzie zmieniające rzeczywistość i masowość nie kłócą się z tym, że pytanie czym jest prawda trzeba zadawać.
I wracamy tu do roli uniwersytetu, który powinien być miejscem gdzie zadaje się pytania, wchodzi z opiniami pod prąd, zmusza do myślenia. Kończąc wypowiedź życzę politykom, aby dobrze płacili tym, którzy potrafią i mają odwagę zadawać pytania podstawowe.
Prof. Krzysztof Zanussi
Od kilkunastu lat mam zaszczyt zasiadać w Komisji papieskiej zajmującej się problemami kultury i dialogu ze światem osób niewierzących, a więc światem, który w naszym kręgu cywilizacyjnym jest coraz liczniejszy i coraz bardziej dominujący. I można wysnuć takie spostrzeżenie: nic tak nie utwierdza ludzi w ich niewierze, jak pewność zadufków, którzy mówią, że wiedzą. Jest to zawiłe i w tym tkwi pułapka. Ja nie mogę pojąć, jak obcowanie z tajemnicą może w kimś zostawić poczucie pewności. A jeśli jest pewność to znaczy, że problem został zamknięty, wyłączony z analiz, temperatura dyskusji może spaść. Otóż obcowanie z prawdą i obcowanie z wiarą jest gorące. Co chwilę płynący czas niszczy to co przez moment było wiadome. Wieczorem tak, rano nie. Podobnie jak w miłości — nie da się jej zamknąć, zamrozić, nie da się powiedzieć już ją mam — ona się staje. Obcowanie z prawdą, czyli wiarą jest takim stawaniem się. Natomiast jeśli ktoś potraktował ją statycznie i powiedział: ja już jestem wybrany, wy reszta jesteście skazani — bo Pan Bóg was nie lubi, skoro was nie wybrał. Takie bluźnierstwo pleni się ostatnio powszechnie i to szczególnie wśród osób wierzących, którzy tak myśląc nazywają siebie wyróżnionymi. Jest to nadzwyczaj wstrętne. Jest pewne wytłumaczenie tej nieprawomyślności gdyż jedno z takich bluźnierstw pochodzi od księdza. Jego bluźnierczość jest jednak żartobliwa. Jest to opublikowana anegdota księdza Tischnera. Jej bohaterem jest góral zwrócił się z pytaniem do Boga: dlaczego nic mi się nie udaje, żona chora, stada padają, nie mam plonów. A Bóg z nieba na to: bo ja cię Józek jakoś nie lubię.
Wyobrażenie o Bogu — który miałby tak ludzkie, kapryśne, humorzaste cechy, który jednego by lubił, innego nie, który jest z takiego naszego świata, którego możemy pojąć —jest paskudne. Przed takim wyobrażeniem boga musimy się strzec, bo nie tylko innym, ale także sobie robimy tym krzywdę.
Ksiądz prof. biskup Andrzej Siemieniewski
Po raz drugi wypada mi zauważyć, że pytania które stawiamy, problemy którymi zajmujemy się dzisiaj, nie są nowe. Są odbiciem problemów dostrzeganych już przez starożytnych chrześcijan. Dotyczy to np. zadufania niektórych chrześcijan, którzy są przekonani, że z samej lektury Pisma św. dowiedzą się, jak został stworzony świat i jak funkcjonuje. Nie uważają, że lektura Pisma św. w tym zakresie wymaga uprzedniego poznania wyników nauk przyrodniczych. Jest to tak zwany fundamentalizm biblijny. Ta ich pewność staje się obecnie i mogła stawać się w przeszłości przeszkodą dla niewierzących osób ze świata nauki.
Problem na styku nauki i wiary z 420 r. n.e. możemy zaobserwować w wypowiedzi św. Augustyna, który opisał to w swoim komentarzu do opisu stworzenia w „Księdze rodzaju”. Oto, co się stanie, gdy specjaliści-przyrodnicy będą przekonywani do wiary argumentami stojącymi w jawnej sprzeczności z wynikami naukowego rozumowania lub eksperymentu:
„Jeśli przychwycą chrześcijanina na błędzie w tych sprawach, które świetnie znają, jeśli usłyszą, jak wygłasza on swoje niemądre opinie powołując się na nasze Pismo św., jakże będą mogli uwierzyć temu Pismu, gdy mówi o zmartwychwstaniu umarłych, o nadziei życia wiecznego i o królestwie niebieskim, skoro uważają stronice Biblii za pełne błędów w tych sprawach, które możne poznać przez doświadczenie i niezawodne rozumowanie?” (De Genesis ad litteram).
Powrócę jeszcze do definicji prawdy: słyszeliśmy, że jest ich wiele. Warto zauważyć, że mamy także ewangeliczną definicję prawdy. Jezus mówi: „Ja jestem Prawdą”, i w tej samym miejscu ewangelii dołącza pojęcie drogi, mówi: „Ja jestem Drogą, Prawdą i Życiem”. Tak właśnie rozumiem wypowiedź papieża Benedykta. Każdy chrześcijanin, także papież jest w drodze, w drodze do przygody chrześcijańskiej. Spotkanie z Drogą, którą jest Chrystus jest nie ukoronowaniem, lecz zapoczątkowaniem przygody, w tym również przygody intelektualnej.
Prof. Józef Łukaszewicz
Bycie w drodze. I ja zacytuję słowa Jezusa: „Jeśli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie uczniami moimi, poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”.
Głębokie słowa, obiecujące słowa. Trwanie w nauce. W ciągu swojego długiego życia ciągle jestem w drodze i ciągle prawdy szukam. Ostatnio zapoznałem się z nową biblistyką. Ta najważniejsza natchniona księga przechodzi teraz bardzo krytyczną ocenę z punktu widzenia tego co w niej tam jest. Dzisiaj gorszy nas jej okrucieństwo, wielka zarozumiałość, ciągle sprzeniewierzanie się Bogu. Księga ta pisana była przez ludzi tamtego okresu w zakresie pojęć dostępnych wtedy i z ich punktu widzenia. Władcy świeccy zdobywając miasta, mordowali lub brali w niewolę ludność — taka była rzeczywistość więc uważali, że tak jest bo Pan Bóg na to pozwala. Dlatego Żydzi w podobny sposób weszli do ziemi obiecanej.
Podkreślić należy, że słowa Nowego Testamentu nie muszą być słowami historycznego Chrystusa. Ewangeliści ujęli rzeczywistość w takiej formie aby była przez ludzi zrozumiana. Pismo święte pozwala mi odkrywać prawdę.
I jeszcze ostatnia refleksja. Już kilkadziesiąt lat temu miałem kontakt z osobami reprezentującymi ruch Comunione e Liberazione. Przyjeżdżali do nas licznie. Chcieli bowiem zaobserwować jak funkcjonują chrześcijanie pod władzą komunistyczną. Obawiali się, że we Włoszech może dojść do przejęcia władzy przez komunistów, chcieli się do tego przygotować. Stało się inaczej, ale nie przewidzieli innych scenariuszy, takich jak przykład Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie, kiedy na inaugurację roku nie zaproszono papieża Benedykta XVI. Na szczęście pojawił się list polemiczny, w którym zbijano argumenty przeciwników zaproszenia papieża Benedykta na uroczystości i udowodniono, że słowa papieża były obroną, a nie potępieniem Galileusza.
Mam nadzieję, że szok jaki w uniwersytetach wywołało to zdarzenie otworzył wielu osobom oczy i doprowadzi do uzdrowienia i naprawy uniwersytetów. Jako optymista głęboko w to wierzę.
Prof. Tadeusz Luty
Wspomniany tu Galileusz powiedział, że dwie prawdy: nauki i wiary nie powinny być ze sobą w sprzeczności. I właśnie dla zachowania tej równowagi między nauką a wiarą potrzebna jest pokora. Kto w swojej twórczości nie doznał porażki bo nie rozwiązał problemu, nie sprawdziła się jego myśl, nie odkrył rzeczy nowych ten nie wie, że każde odkrycie odbywa się przez całą serię niepowodzeń a one uczą pokory wobec obiektu badań czy problemu, a uczucie pokory koresponduje z życiem duchowym. Bardzo nam w życiu pomaga.
Prof. Maciej Sablik
Mówimy o drodze, również w matematyce jest takie pojęcie transformacja kroku pielgrzymiego. Krok pielgrzyma polega na wykonywaniu dwóch kroków do przodu i jednego w tył. W ten sposób pielgrzymowali pątnicy udający się do świątyni Santiago de Compostella, chcąc by pielgrzymka trwała dłużej. Pracując jako naukowcy nie w pełni jesteśmy świadomi. że tak właśnie wygląda nasza droga badawcza. Często musimy się cofnąć, aby z innej perspektywy ocenić wyniki. Niebezpieczeństwo pojawi się jeśli po osiągnięciu jakiegoś sukcesu nie potrafimy wejść na nową ścieżkę. W nauce przecież panuje poczucie estetyki naukowej więc warto zadawać pytanie czy można zrobić coś lepiej, ładniej, może inaczej. Rodzą się wtedy nowe pytania, inspiracje. Ja bardzo dobrze czuję się na takiej drodze. Pracownicy naukowi narzekając na niskie pensje i różne przeżywane trudności rzadko mówią, że dzięki pracy na uczelni dłużej zachowują wewnętrzną młodość, dla nauczyciela akademickiego cenne są też spotkania z młodymi osobami. Uniwersytet to przecież nie tylko korporacja uczonych, ale to wspólnota z młodymi ludźmi, którzy przychodzą co roku i chcą wejść z nami w kontakt. Dlatego jestem przeciwko e-learningowi, bo uważam, że bezpośredni kontakt z nauczycielami i rówieśnikami jest bardzo ważny. Dla mnie studenci to towarzysze dogi. Zauważyłem, jak oni się zmienili. Kilkanaście lat temu byli zagubieni, trzeba było prowadzić ich za rękę, pokazywać wszystko. Dzisiaj wielu z nich to osoby ukształtowane światopoglądowo, z szeroko rozbudzonymi potrzebami intelektualnymi. I jeśli Pan Bóg zechce mnie zachować jeszcze jakiś czas na tej drodze, to będę się cieszył.
Prof. Bogusław Fiedor
Nawiążę do słów prof. Tadeusza Lutego, mówił o pokorze w nauce. Jeśli uważamy się za ludzi wiary, a jednocześnie uprawiamy naukę to musimy pamiętać o przeciwieństwie pokory, którą jest pycha. Jest ona dla nauki, dla poznania naukowego wielkim niebezpieczeństwem w wymiarze indywidualnym i zbiorowym. To moja pierwsza konstatacja.
Według mnie poszukiwanie prawdy to służenie dobru, służenie na miarę swoich możliwości i talentów. Pozostaje odpowiedzieć sobie na pytanie co to jest dobro, ale jest to tak samo trudne pytanie jak pytanie co to jest prawda. Inspirującą podpowiedź możemy znaleźć w nauczaniu kościoła. Wspomina o tym św. Augustyn, gdy mówi, że wartość ma służyć dobru wspólnemu. Dla mnie jest to kategoria, która łączy dwie drogi poznania: drogę opartą o refleksję naukowej i wiarę.
Moderator — dr Marek Biernacki
Przychodzi mi zakończyć spotkanie bo czas nagli chociaż jak mówił Sokrates, gdy mówimy o prawdzie to zapominamy nawet o przyjemnościach.
Prawda jednak oznacza coś więcej niż wiedza: poznanie prawdy ma na celu poznanie dobra. To również jest sensem pytań Sokratesa: czym jest dobro, które czyni nas prawdziwymi?”
Poważne drogi odpowiedzi na problem sensu spełniającego rozumność mogą być tylko dwie:
Pierwsza to nauka. Jan Paweł II w przemówieniu do ludzi nauki zauważył: „Nauka całości prowadzi w naturalny sposób do zadania pytania dotyczącego samej całości. Pytanie to wewnątrz takiej całości nie znajduje odpowiedzi. Rozum naukowy każe zmierzyć się z problemem na granicy tajemnicy. Tej tajemnicy, o której Einstein powiedział, że jest podstawowym uczuciem stojącym u kolebki prawdziwej sztuki i nauki”.
Druga to spotkanie:
„Nie poprzez skrupuły — pisze Camus — człowiek staje się wielkim, spełnia się. Wielkość przychodzi poprzez łaskę Boga, tak jak piękny dzień”;
„Ta prawda, którą Bóg objawia nam w Jezusie Chrystusie, nie jest sprzeczna z prawdami, do jakich można dojść drogą refleksji naukowej. Przeciwnie, te dwa porządki poznania prowadzą do pełni prawdy. Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Sam Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby człowiek — poznając Go i miłując — mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie”.
Pamiętam chwilę poświęcenia płaskorzeźby Jana Pawła II w holu uczelni. Życzyłem wtedy sobie, pracownikom i studentom oraz gościom, aby te słowa Jana Pawła II stały się codzienną prowokacją dla naszego życia. Tak mówił prof. Zanussi — to jest ciągła droga. Tak mówił biskup Siemieniewski cytując słowa Benedykta XVI: „w początku bycia chrześcijaninem nie ma żadnej filozofii, mądrości jest tylko wydarzenie spotkania”. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest wejście na tę drogę i bycie odważnym. W tę wizję wpisuje się okrzyk prof. Zanussiego: mając do wyboru wolność czy prawdę, wybieram prawdę.
Jeszcze jedno zdanie-komentarz to słów Dostojewskiego, który powiedział: gdyby prawda była tam, a Chrystus tu, to ja poszedłbym za Chrystusem. Mój kolega stwierdził, to zdanie jest z gruntu złe. Sens powinien być taki: Idę za Chrystusem — bo to on jest Prawdą. Dziękuję za spotkanie.
Profesor Bogusław Fiedor
Gospodarzowi przystoi otwierać i zamknąć nasze spotkanie. Było to wydarzenie piękne i pouczające. Dziękuję, że mogłem z Państwem w nim uczestniczyć.
Przypisy
[1] Kolegium Rektorów Uczelni Wrocławia i Opola.
[2] Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich.
prof. Tadeusz Luty,
prof. Józef Łukaszewicz,
ks. prof. biskup Andrzej Siemieniewski,
prof. Krzysztof Zanussi,
wiceprezydent Wrocławia Jarosław Obremski,
prof. Maciej Sablik i
prof. Bogusław Fiedor.
Wysłuchaliśmy koncertu pieśni w wykonaniu Ewy Miszczuk. Zamieszczamy nieautoryzowany zapis wystąpień gości zaproszonych do dyskusji. Zebranych uczestników konferencji przywitał prof. Bogusław Fiedor, rektor Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu.
Wypowiedź prof. Bogusława Fiedora
Inicjatywa dzisiejszego spotkania jest wspólnym pomysłem uczelnianego Związku Zawodowego „Solidarność” i ruchu Comunione e Liberazione. W imieniu organizatorów chciałbym powitać gości. Zaproszenie na sympozjum przyjęli prof. Tadeusz Luty, rektor Politechniki Wrocławskiej, przewodniczący KRUWiO[1] i przewodniczący KRASP[2], przedstawiciel władz miasta, Jarosław Obremski, wiceprezydent Wrocławia (były pracownik naszej uczelni), prof. Krzysztof Zanussi, ksiądz biskup pomocniczy prof. Andrzej Siemieniewski, (z którym łączy mnie wiele, m.in. jesteśmy absolwentami tego samego Liceum Ogólnokształcącego Nr 2), prof. Maciej Sablik, prof. Józef Łukaszewicz, były rektor Uniwersytetu Wrocławskiego i dr Paweł Doś.
Witam wszystkich pracowników uczelni i gości, którzy przyjęli zaproszenie. Dziękuję organizatorom za przygotowanie tej konferencji, której temat „Poszukiwanie prawdy misją uniwersytetu” ma związek ze zmianą nazwy uczelni, 6 maja br. bowiem weszła w życie ustawa sejmu RP, zmieniająca jej nazwę na Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.Wiele osób, także przedstawiciele mediów pyta mnie czy zmiana nazwy uczelni jest ważnym wydarzeniem. Według mnie jest to pytanie retoryczne. Historia naszej uczelni, prywatnej szkoły zawodowej zaczęła się z chwilą formalnego jej powołania w 1946 r. Praktycznie uczelnia istnieje od 3 lutego 1947 r., kiedy pierwszy wykład prof. Wincentego Stysia zainaugurował jej działalność. Uczelnia, wtedy o nazwie Wyższa Szkoła Handlowa wcale nie była mała. W pierwszym roku studia podjęło 3000 studentów, czyli liczbowo porównywalnie do liczby studentów Politechniki i Uniwersytetu Wrocławskiego — o czym niewiele osób wie. Już blisko 62 lata rozwoju w każdym wymiarze: naukowym, badawczym, dydaktycznym i internacjonalizacji, świadczenia na rzecz lokalnej i regionalnej społeczności, na rzecz gospodarki kraju umożliwiły nam zaaplikowanie o zmianę nazwy. Spełniliśmy wymogi ustawowe, otrzymaliśmy rekomendacje i pozytywne opinie od gremiów akademickich, łącznie z KRASP. Zmiana nazwy jest również sygnałem skierowanym do społeczności regionalnej i szerokiego społecznie środowiska, jest sygnałem, że należymy do tych polskich uczelni, które można nazwać I ligą, a nawet ekstraklasą.
W minionych dwóch dniach gościliśmy na konferencji prezydentów uczelni amerykańskich z Pensylwanii. Podkreślałem, że wśród przeszło 100 szkół ekonomicznych publicznych i prywatnych działających w Polsce tylko dwie, w tym nasza, są uniwersytetami. Uważam, że taki zewnętrzny przekaz o wymiarze międzynarodowym jest dla nas ważny.
Proszę Państwa, wśród osób zaproszonych do dyskusji, z wyjątkiem księdza biskupa, nikt profesjonalnie nie zajmuje się kategorią prawdy — tematem przewodnim dzisiejszego spotkania. Reprezentujemy różne dziedziny nauki i sztuki, nie jesteśmy filozofami, teologami czy logikami jednak pojęcie prawdy codziennie towarzyszy nam w życiu naukowym i zawodowym. Każdy z nas ma też swoje przemyślenia w tej kwestii. Organizatorzy spotkania zaplanowali, aby szczególnym punktem odniesienia na temat prawdy i jej roli w życiu uniwersytetu był związek ze społecznym nauczaniem kościoła odzwierciedlonym zarówno w dziele Jana Pawła II, jak i w działaniach podejmowanych przez papieża Benedykta XVI.
Obradujemy w sali imienia Jana Pawła II, a w holu pod płaskorzeźbą przedstawiającą wizerunek papieża są wyryte Jego słowa: „Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy” (Fides et ratio). Wiara i rozum fides i ratio powinny się wzajemnie uzupełniać i wzbogacać, dając człowiekowi pełniejszy ogląd rzeczywistości w materialnym, w metafizycznym i aksjologicznym wymiarze.
Serdecznie dziękuję Państwu za przyjęcie zaproszenia. Proszę dr. Marka Biernackiego, reprezentującego ruch Comunione e Liberazione (Komunia i Wyzwolenie) o przejęcie roli moderatora.
Moderator — dr Marek Biernacki
Wchodziliśmy do sali przy dźwiękach V symfonii Ludwiga van Beethowena — jak mówią o niej krytycy muzyczni „symfonii znaczenia” — jej pierwszej części pt. „los pukający do bramy”. Cały dramat orkiestry rozwija się począwszy od wydarzenia owych czterech początkowych nut, które nieustannie powracają. W nich dochodzi do głosu ów Los przemierzający życiowe doświadczenie, zabłąkania, klęski i smutek. Symfonia ta — jak wołał jeden z krytyków muzycznych — budzi nieskończone pragnienie. Muzyka przenika nas, zasypuje pytaniami, wstrząsa naszym „ja” i żąda odpowiedzi, zajęcia stanowiska.
Chciałbym również zwrócić Państwa uwagę na plakat naszego spotkania zilustrowany otwierającą się księgą. Jej obraz można interpretować w trzech aspektach. Po pierwsze, jako relacje ucznia poszukującego u swojego mistrza prawdy o znaczeniu podstawowym i prawd częściowych, po drugie, można w księdze dostrzec skrzydła ...na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Można też mieć skojarzenie bardzo osobiste, szczególnie bliskie Polakom, dla których księga kojarzy się ze święta księgą leżącą na trumnie Jana Pawła II, którą wiatr w czasie pogrzebu kartkował, aż do jej zamknięcia.
Przychodzą mi wtedy na myśl ostatnie lata, miesiące i dni papieża Jana Pawła II, który nam wszystkim pokazywał, że całe życie, a szczególnie cierpienie, choroba i śmierć mają sens, mają znaczenie.
„Pomiędzy wczoraj a jutro jest coś więcej niż tylko dzień,
Między czernią a bielą istnieje coś więcej niż szarość,
Pomiędzy pytaniem a odpowiedzią jest cisza oceanu,
Pomiędzy kołyską a grobem istnieje ktoś taki jak ja”
(Recytował Michał Kordy, tekst piosenki Barbary Straisand).
Naszym gościom jako punkt wyjścia do dyskusji proponuję 3 teksty: encyklikę Jana Pawła II Fides et ratio i dwa wykłady wygłoszone przez Benedykta XVI na uniwersytetach w Ratyzbonie i na La Sapienza w Rzymie, w których wskazuje na podstawowe zadanie uniwersytetu, jakim jest poszukiwanie prawdy, które jest zgodne z wymogami rozumu.
Po przerwie w dyskusji zapraszamy Państwa na film pt. „Oto jest głowa zdrajcy” pokazujący życie Tomasza Morusa, doradcy króla, który za wierność prawdzie oddał swoje życie.
Chciałbym teraz przedstawić kilka cytatów będących ilustracją dla tematu naszego spotkania.
Słowa Jana Pawła II „Im bardziej człowiek poznaje rzeczywistość i świat, tym lepiej zna siebie, a zarazem coraz bardziej naglące stają się pytania o sens rzeczy i jego własnego istnienia. […] Od odpowiedzi na te pytania zależy bowiem, jaki kierunek człowiek winien nadać własnemu życiu” (Fides et ratio).
Św. Augustyn pytał: „Czego bowiem bardziej pożąda dusza, jeśli nie prawdy”, a Antoine de Saint-Exùpery napisał „Prawda dla człowieka jest tym, co czyni z niego człowieka”.
Mówiąc o prawdzie nie sposób pomiąć Sokratesa. Pewnego razu Sokrates, prowadząc lekcje w Stoi Ateńskiej, w szczytowym punkcie swych wywodów, gdy twarze wszystkich jego uczniów były dramatycznie zwrócone ku niemu, zatrzymał nagle swój wywód i powiedział: „Przyjaciele, czyż nie jest tak, że kiedy mówimy o prawdzie zapominamy nawet o kobietach?”
Z drugiej strony gdy moim studentom stawiam pytania o prawdę słyszę odpowiedź dlaczego ma mi zależeć na prawdzie?
Czym dla Was, Drodzy Goście jest prawda? Czym jest to, co człowiek w ogóle, a student bądź profesor uniwersytetu w szczególności pragną osiągnąć? Czy i jak dzisiaj uniwersytet realizuje misję poszukiwania prawdy?
Zapraszam do dyskusji.
Jarosław Obremski, wiceprezydent Wrocławia
Dzień dobry. Potocznie mówi się, że polityk to osoba, która zabiera głos na każdy temat. Spełniam kryterium polityka, jednak temat dzisiejszej dyskusji wymaga poważnej analizy. Jako student Uniwersytetu Wrocławskiego, a później pracownik naukowy goszczącej nas dzisiaj uczelni zabierałem głos na tematy nurtujące nasze środowisko. Były to jednak inne czasy, o inne sprawy wtedy się spieraliśmy. Trochę lat upłynęło, zdarzyło mi się przeczytać kilka książek m.in. Gdzie się podziali wszyscy intelektualiści? Franka Furedi. I tu kilka moich refleksji.
W mojej opinii jeśli polityk chce odnieść sukces, musi w punkcie startu stanąć oko w oko z prawdą. Musi dobrze zdiagnozować sytuację. Mam też świadomość, że polityk przechodząc na poziom praktyki odchodzi od ewangelicznego słowa: czym jest prawda? A wtedy w swym przekazie dla mas grzeszy „cynicznym stosunkiem do poznania i prawdy”. Na moje poglądy wywarła pewien wpływ książka Reynona Rona, w której autor dokonał podziału społeczeństwa na „doradców księcia” i „powierników opatrzności”.
„Doradca księcia” to np. polityk — ma szukać dobrych rozwiązań nie do końca mówiąc prawdę, gdyż celem powinien być skutek jaki trzeba osiągnąć. „Powiernik opatrzności” to np. dziennikarz, który ma pryncypialnie pokazywać co jest dobrem, a co złem; co jest prawdą, co fałszem.
Z perspektywy „doradców księcia” profesorowie, pracownicy uniwersytetów powinni być „powiernikami opatrzności’. Kiedy zamieniają się w „doradców księcia” przestają być potrzebni. Powinni więc być głosem sumienia, głosem prawdy. Tymi którzy diagnozują sytuację. Mamy jednak wrażenie, że obecnie w skali Polski i świata mamy do czynienia z kryzysem uniwersytetu. Myślę tu o uniwersytecie jako uniwersum poszukującym zrozumienia wszechświata jako całości. Chciałbym, aby uniwersytet był miejscem gdzie nie ma obaw przed wyartykułowaniem trudnych odpowiedzi. Masowość studiów uniwersyteckich spowodowała, że płacimy za zanik ciekawości intelektualnej i potrzeby wyjaśniania świata, która dotyka wszystkich, od studentów po profesorów.
Kiedy spotykam się z kolegami z krajów nowej Europy i Polski to dostrzegam, że dotknięci jesteśmy grzechem postkolonializmu. Kiedy zabieramy głos to wpisuje się on w pewien główny nurt, jest w nas dziwny lęk, obawa czy będziemy właściwie postrzegani przez świat. Uważam, że uniwersytety stoją dziś przed koniecznością odejścia od polityki poprawności i zdefiniowania co jest naszym zadaniem. I właśnie nam doradcom księcia potrzebni są tacy powiernicy opatrzności.
Prof. Krzysztof Zanussi
Ujmuje mnie swoboda, z jaką Państwo stawiacie problem. Wykładam na wielu uczelniach i doskonale wiem, że tak postawione pytania będą tam uznawane za gorszące. Dzisiaj obowiązuje bowiem paradygmat postmodernizmu, a z niego wynika jasno i niedwuznaczne, że mówienie o prawdzie jest złe w samym sobie, bo prawdy nie ma. I trzeba na tym oprzeć całe poznanie świata. Nie ma również dobra i nie ma piękna. Przykro powiedzieć, ale jest to w wielu środowiskach humanistycznych pogląd obowiązujący.
Trudna jest obrona prawdy, niedozwolone marzenie o prawdzie. Jeśli wyrażam tęsknotę za prawdą to spotykam się z zarzutem, że to podżegnuję młodzież do totalitaryzmu. Ponieważ względność jest odtrutką na totalitaryzm. Moje doświadczenie mówi mi coś innego. To z niepewności bierze się pragnienie prostych jak cep odpowiedzi i mocnej jak młot władzy. Jestem odosobniony w moich przekonaniach, ale wyrażam tęsknotę za prawdą. Podobało mi się nawiązanie w Pana wypowiedzi do postkolonializmu. Jeżdżę dużo po świecie, często zdarza mi się, że ludzie mówią inaczej niż ja. I wtedy powinienem się skromnie wycofać. Najczęściej cytuję słowa wypowiedziane przez Bogusława Lindę w filmie Psy II Co ty wiesz o zabijaniu? Często mówię, nie miałeś dostępu do egzystencjalnego przeżycia, a ja miałem i wiem jak czerpać z tego doświadczenia. Czasami to skutkuje. Wielokrotnie byłem zdumiony jak bardzo na amerykańskich uniwersytetach marzenie o prawdzie jest uważane za niestosowne. A łatwość podważania prawdy na podstawie apriorycznie przyjętych dogmatów przypomina najmroczniejszy obraz średniowiecza.
Spróbujcie Państwo przeprowadzić gdziekolwiek w świecie, a szczególnie w USA badanie na temat różnic między płciami. Zostaniecie natychmiast wygnani z uczelni. Z góry wiadomo, że tych różnic nie ma. Gdybyście stwierdzili, że kolor skóry jest skorelowany z czymkolwiek to byłby koniec waszej kariery, nie wydrukujecie żadnego artykułu. I tak jest w kraju niewątpliwie wolnym. Cytowałem kiedyś wyniki badań socjologicznych mówiące o tym, że w Polsce samorząd lokalny i demokracja lokalna są skorelowane pozytywnie z aktywnością w życiu religijnym, z uczestniczeniem w sakramentach. Tak wynika z badań. Słyszałem komentarze ludzi niewiedzących nic o Polsce, że została przyjęta zła metodologia, bo tam gdzie kościół nie może być już demokracji. Teza jest z góry założona, badania więc są niepotrzebne. Dzisiejszy uniwersytet wymaga wstrząsu, stał się bowiem zatoką bezpiecznego konformizmu i tak niesłychanie łatwo zapomniał o swojej chlubnej roli, która w historii doprowadziła nas do niesłychanego postępu, rozwoju którego jesteśmy dziś beneficjentami. Ludzkość w naszej części świata nie żyła nigdy tak dobrze jak teraz.
Początek tego rozwoju był na uniwersytetach tzn. miejscach wolnej myśli, które kościół sam sobie zagwarantował. A tymczasem coraz częściej widzę przykłady przypominające mroki średniowiecza, te rzekome mroki, którymi straszą nas od dwóch stuleci.
Dzisiaj z góry wiadomo, co jest słuszne. Prace mają to tylko udowodnić. Mam wrażenie, że tak jest szczególnie w naukach humanistycznych. Uniwersytet powinien się rozwijać w ramach podniosłego etosu, swojej misji. Jeśli tego etosu nie ma to i misja kuleje. Ilość przyczynków, które się pisze, prac nikomu nie potrzebnych, głupich, służących tylko temu, aby jakaś mróweczka podniosła się o jedno oczko kariery uniwersyteckiej.
Zapomina się, że uniwersytet ma mieć szczytne cele i odpowiadać na wielkie pytania i wielkie potrzeby społeczeństw. Ilość banału i kiczu naukowego jest porażająca i bezkarna. Należy rzetelnie „przewietrzać” tematykę badań, zbędne badania można sobie prowadzić po pracy. Jako artysta często słyszę opinie, że powinienem tworzyć zgodnie z zapotrzebowaniem aby się podobało.
To tyle uwag rozzłoszczonego człowieka, który kocha uniwersytet i widzi, że przedmiot jego miłości nie jest tak piękny jakby sobie życzył.
Skorzystam jeszcze z okazji do mini autopromocji. Skończyłem robić film, w którym mój bohater, oligarcha dysponujący dużą ilością pieniędzy zastanawia się nad napisaniem testamentu umożliwiającego wykorzystanie jego majątku, aby jak najbardziej zaszkodzić ludzkości. Dostaje wiele propozycji, w większości ich celem jest dekonstrukcja, np. dać stypendia tym, którzy mówią, że prawda nie istnieje, tym co mówią, że dobro nie różni się od złego. Namieszać w głowach młodzieży to zatryumfuje złe, o którym marzy bohater. Film nie jest tak ponury i kończy się lepiej niż przypuszczacie Państwo z mojej opowieści. Dzisiaj moja twórczość odzwierciedla stan mojego nastroju, i obserwacji, że prawda jest słowem ryzykownym I jeśli użyje się go nieoględnie, lekkomyślnie bez przygotowania to szybciutko otrzymuje się tytuł faszysty, totalitarysty.
Jeśli ktoś uzurpuje sobie monopol na prawdę to on będzie dławił naszą wolność. Jaki jest więc wybór: prawda czy wolność. Ja wolę prawdę!
Ksiądz prof. biskup Andrzej Siemieniewski
Prawda odczuwana jako zagrożenie? Spotykałem się z pewną reakcją młodych ludzi, studentów w duszpasterstwie akademickim. W swojej wypowiedzi użyłem słowa „prawda”. Skojarzenie studentów było natychmiastowe: „jedynie słuszna prawda”, i ta zbitka słowna kojarzyła się im jednoznacznie z totalitaryzmem i zniewoleniem. Dość powszechne i zakorzenione wśród studentów jest stanowisko wyrażające wątpliwość: po co jest mi potrzebna prawda. A już Piłat zadaje pytanie tej treści w Ewangelii: „Cóż to jest prawda?” (J 18,38). Ważne jest, że w Ewangelii oprócz pytania pada też odpowiedź Pana Jezusa, który mówi „Ja jestem prawdą” (por. J 14,6). Kiedy szukamy odpowiedzi na pytanie, po cóż mamy się interesować prawdą, czy jest nam potrzebna, może być przecież niebezpieczna — idziemy w stronę odpowiedzi, że kto nie interesuje się prawdą straci. Straci spotkanie z tym najważniejszym obliczem prawdy, którym jest Ktoś. „Ja jestem drogą, prawdą i życiem” (J 14,6) mówi Pan Jezus.
Trzeba mocno podkreślić, że chrześcijanie dość szybko, już w pierwszym wieku i następnych, pytanie o prawdę zaczęli aplikować do bardziej szczegółowych dziedzin: przyrodoznawstwa, matematyki, astronomii. I już wtedy uczono, że poznawanie otaczającego świata i poznawanie struktur myślenia człowieka jest poznawaniem dzieła Boga. Mamy liczne dowody w pismach starożytnych, że pierwotne chrześcijaństwo (I, II wiek n.e.) zachęcało do przechodzenia od krótkiej odpowiedzi na to pytanie do odpowiedzi wielowątkowej, do odkrywania Bożej prawdy w stworzeniu poprzez nauki przyrodnicze. A kto nie chce poznawać prawdy, traci okazję do najważniejszego w życiu spotkania.
Prof. Józef Łukaszewicz
Proszę Państwa, na pytanie czym jest prawda można zaproponować kilka wariantów odpowiedzi. Jeden z najprostszych mówi, że jest to wartość logiczna zdania. Zdanie prawdziwe lub fałszywe jest informacją. Zdanie fałszywe można zanegować, a wtedy staje się prawdziwe. Dlatego można myśleć, że prawda to zbiór zdań prawdziwych. Na uczelni uczymy się różnych zdań prawdziwych. W mojej profesji, jestem matematykiem, rozmaite twierdzenia, fakty, wnioski, recepty nazywamy wiedzą raczej niż prawdą. Natomiast w szerszym znaczeniu, o prawdzie mówimy kojarząc ją z moralnością człowieka.
Mieliśmy w naszej historii okresy kiedy prawda była zmanipulowana, np. w XX wieku systemy totalitarne „tłamsiły prawdę”. I tu przypomina mi się moja wizyta w ZSRR na konferencji matematyków. Byłem jednym z nielicznych gości zaproszonych spoza ZSRR. Obradowaliśmy w małej miejscowości Puszkina, w ośrodku naukowym, wokół którego rozciągały się tereny wojskowe otoczone zasiekami, dlatego po obradach nie mogliśmy opuszczać ośrodka. Zebrani radzieccy uczeni zaproponowali zorganizowanie koncertu, w trakcie którego odtworzono muzykę z opery Jesus Christ Superstar, opowiadającej o ostatnim tygodniu życia Jezusa Chrystusa. Po wysłuchaniu opery uczestnicy konferencji zadawali mi wiele pytań, na które odpowiadałem przez kilka godzin. Był to wspaniały przykład katechezy dla osób „głodnych” wiedzy, dla których ten obszar dociekań był dotychczas niedostępny lub nawet zakazany. Również w Polsce mieliśmy takie okresy kiedy nie na każdy temat można było rozmawiać. Pamiętam sytuację kiedy zwolniono z pracy na uczelni prof. Wincentego Stysia, znanego ekonomistę, gdyż jego teorie i punkt widzenia nie zgadzały się z obowiązującą doktryną socjalistyczną. Również w naukach przyrodniczych obowiązywał zakaz lansowania pewnych teorii, np. o genetyce formalnej ponieważ Józef Stalin miał swoją opinię na ten temat. A obecnie, kiedy wydawałoby się, że można już oddychać pełną piersią i wrócimy do tradycji uniwersyteckich, moja uczelnia, mój Uniwersytet był jedyną uczelnią, która odrzuciła wniosek o powrót teologii. Myślę, że jest to niepokojące zjawisko. Kilka dni temu dostałem książkę księdza Mirosława Drzewieckiego Czas przyłapany (zapiski codzienne). Wspomina w niej wydarzenia z listopadowego święta uczelni Wrocławia w ubiegłym roku. Wydarzenie to opisane jest w refleksji pt. Wiara. Zaczyna ją cytat z Księgi Mądrości:
„Głupi z natury są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga,
Z dóbr widzialnych nie zdążyli poznać tego, który jest,
Patrząc na dzieło nie poznali Twórcy, nie są bez winy.
Jeśli zdobyli się na tyle wiedzy, by móc ogarnąć wszechświat,
Jakże nie mogli rychlej znaleźć jego Pana”.
I dalej już słowa księdza: zdumiewając się ostrością sądu o ludziach uczonych wydanego przez mędrca Starego Testamentu, piszącego pod natchnieniem Bożej mądrości, myślę o Święcie Nauki we Wrocławiu, które rozpoczęło się Mszą świętą w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zdziwiłem się, że tak skromna była grupa uczestników Mszy. Widziałem kilku starszych profesorów Politechniki Wrocławskiej i jej rektora, prof. Tadeusza Lutego. Nie widziałem młodych twarzy.
Pamiętam, że 20-30 lat temu, stara kadra profesorów lwowskich była agnostykami. Bogu istnieć nie przeszkadzali, ale się nim nie zajmowali. Kolędy, owszem, śpiewali, ale zaproszenie na Mszę zbywali miłym uśmiechem. O biskupach i księżach opowiadali krytycznie lub humorystycznie. Młodzi naukowcy, urodzeni już we Wrocławiu podczas „wojny jaruzelskiej” nawróciło się, i oni są wierni kościołowi. Ale czy oni wychowali najmłodsze pokolenie w duchu wiary?
Dla mnie, profesora Uniwersytetu Wrocławskiego, fakt pominięcia Mszy świętej w zaproszeniu na obchody święta jest niedopuszczalny.
Prof. Tadeusz Luty
Wielce szanowny Rektorze-gospodarzu i Panie przewodniczący-moderatorze. Moi dystyngowani towarzysze, podobnie jak ja odczuwamy, że zadano nam bardzo trudne pytania. Cieszę się nawet, że nie otrzymałem tych pytań wcześniej, bo z pewnością spędził bym wiele czasu zastanawiając się co odpowiedzieć, a doszedłbym do wniosku, że wiem to co wiedziałem przedtem. Czym dla mnie jest prawda? Profesor Łukaszewicz dostarczył nam definicję logiczną. Mnie bardzo odpowiada podział na 3 rodzaje prawdy autorstwa księdza Józefa Tischnera. Moje doświadczenie życiowe wskazuje, że wygodnie jest mieć różne prawdy w zanadrzu, żeby się nimi kierować. Prawdę czuję intuicyjnie. Trochę zdziwiłem się zaproszeniem do dyskusji, ale widzę, że rektorzy podobnie jak politycy powinni się wypowiadać na każdy temat, szczególnie jeśli dotyczy szeroko rozumianej misji uniwersytetu.
Właśnie kwestią prawdy w misji uniwersytetu zająłem się chcąc kandydować na stanowisko rektora. Szukałem wtedy na swój użytek definicji tej instytucji. Niestety, nikt w Europie nie wydał instrukcji do obsługi uniwersytetu, a takie kompendium, vademecum było by bardzo przydatne. Każdy rektor szuka definicji, która posłużyłaby mu szczególnie wtedy, gdy samotnie musi podjąć decyzję.
Ja jestem reprezentantem nauk, które przywiązują wagę do definicji. Kiedy nie wiem jak rozwiązać problem czy zadanie wracam do podstaw, do definicji. Istnieje wiele różnych definicji uniwersytetu. Dla mnie najpiękniejszą definicją jest zaproponowana przez papieża Jana Pawła II — zwierciadło kultury. Krótkie, esencjonalne stwierdzenie, w którym zawarte jest wszystko to, co każdy chciałby widzieć w uniwersytecie. Inna definicja uniwersytetu mówi, że jest to miejsce służące odkrywaniu prawdy. Chcę wierzyć, że marzeniem każdego uczonego jest zbliżenie się do prawdy by odkryć w sobie chwilę radości tworzenia. W życiu przeżywałem chwile radości tworzenia. A jeśli uda mi się coś rozwiązać, przewidzieć to jest to uczucie jakby dotykania prawdy. Dlatego dla mnie prawda jest odczuciem.
Cieszę się bardzo, że uczelnia nową drogę jako uniwersytet ekonomiczny znaczy przygotowując seminarium poświęcone tak ważnym i wielkim tematom; że zmianę nazwy traktuje jako wyzwanie, a nie ukoronowanie dotychczasowych sukcesów. Tak długo jak społeczność będzie trwała w tym przekonaniu, tak długo uczelnia będzie kwitła. Kiedy zacznie uważać, że wypełniła misję to będzie początek jej końca. Dlatego to bardzo dobrze, że stawiamy tu sobie takie właśnie pytania.
Wracając do pytania o współczesny uniwersytet jako społeczność akademicka powinniśmy uderzyć się w piersi. Wyłącznie od święta przywołujemy piękne słowa, na co dzień zapominamy, że uniwersytet to wspólnota, której wielkość wyznacza wielkość uczonych. A ich wielkość to ich twórczość, która powinna rozwijać umysły, kształtować młodych ludzi i zachęcać do zadawania pytań. Ich twórczość jest też potrzebna, aby był postęp cywilizacyjny.
A co powinniśmy robić na uniwersytecie. Najprostsza odpowiedź: powinnością jest robić wszystko solidnie. W odniesieniu do badań podstawowych powinny one pobudzać i zaspokajać naszą ciekawość i umysł. Otwierać się na problemy teologiczne, filozoficzne przyrodnicze, zadawać pytania podstawowe. Ludziom ciekawym i utalentowanym, chcącym poświecić się takim badaniom nie powinno się przeszkadzać. Dostrzegam tu rolę państwa, które powinno tworzyć enklawy na takie badania, podobnie jak na szpitale psychiatryczne.
Natomiast badania sprzyjające rozwojowi cywilizacyjnemu powinny być realizowane pod kontrolą społeczeństwa, bo tylko wtedy bezzasadne będzie mówienie, że źle wykorzystano pieniądze podatnika.
Porównując naukę i sztukę w kontekście ich uprawiania to wydaje się, że my naukowcy jesteśmy w trochę gorszym położeniu niż artyści. Nauka z definicji opisuje teraźniejszość i przeszłość. Z pytaniem o przyszłość zwróciłbym się do artystów. Chociaż żyjemy dziś w takich czasach, że łatwiej przewidzieć przyszłość, niż zrozumieć teraźniejszość.
W dyskusji o prawdzie chciałoby się widzieć aspekt często zapominany, o którym jeden z przedmówców już wspominał. O prawdzie należy mówić także w wymiarze moralnym i etycznym. A zapominamy o tym i często nie kierujemy się dobrze znanymi nam zasadami etyki i moralności np. kiedy piszemy nieobiektywne opinie o rozprawach naukowych i pracach. Korzystając z przyzwolenia, wybieramy łatwą ścieżkę niepogłębionej analizy, pisząc niepoprawne merytorycznie opinie, piszemy więc nieprawdę. Wiemy, że aby napisać negatywną recenzję trzeba się 10-krotnie więcej napracować. Być może właśnie dlatego prace powstające w środowisku naukowym i akademickim mają tak mało wartości, nie są poddawane istotnej krytyce. Zapewne nie musiałoby ich też tak wiele powstawać. Postępująca deprecjacja wartości prac każe zastanawiać się czy powinniśmy nazywać je nadal twórczością. Bicie się w piersi nie wystarczy, trzeba zacząć od wykonania rachunku sumienia i doprowadzić do odrodzenia. Starajmy się postępować w duchu słów Jana Pawła II ofiarujmy posługę myślenia.
Prof. Maciej Sablik
Jestem dziekanem Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii na Uniwersytecie Śląskim, z wykształcenia matematykiem. W mojej macierzystej uczelni prawda wpisana jest w dokument misji i jest pisana tam dużą literą, przywiązujemy bowiem w swym działaniu dotyczącym badań naukowych i twórczości artystycznej poszanowanie podstawowego prawa akademickiej wolności w dociekaniu Prawdy.
I jest to ujmując matematycznie pewien nasz aksjomat. Myślę, że w rozwijaniu nauk zwanych ścisłymi szczególnie ważne jest zajęcie się tym, na czym się znamy najlepiej Tak jak w pewnej anegdocie gdzie dwóch matematyków pokłóciło się o to, który na którego spojrzał bardziej niechętnym wzrokiem To był problem nie do rozwiązania. Wtedy trzecia osoba zaproponowała zajmijmy się matematyką, bo na tym się znamy. Jednak skupienie się tylko na tym, na czym się znamy prowadzi do ograniczenia. I tu przypomina mi się kolejna anegdota. Grupa ludzi leciała balonem, w wyniku burzy wylądowali na drzewie, przechodzącą osobę zapytali „gdzie jesteśmy”, on odpowiedział „w gondoli balonu”. Jeden z uczestników lotu stwierdził: to musi być matematyk, udzielił odpowiedzi precyzyjnej, absolutnie prawdziwej tylko kompletnie bezużytecznej.
W matematyce nie ma problemów z dogmatami, o jakich wspominał prof. Krzysztof Zanussi. Dostrzegam jednak wiele dogmatów w naukach przyrodniczych, np. w zakresie dotyczącym ekologii. Próbuje się narzucić stanowisko argumentując, że poparło je 100, 200 lub 1000 osób. Więc jest to już sprawa niepodważalna. Wyobraźmy sobie Kopernika — w naszych czasach nie miałby szans na aprobatę swojej teorii. Nauczycielom akademickim powinien przyświecać cel powiększania zasobów wiedzy, także studentów. Odwołam się do cytatu znanego angielskiego poety Aleksandra Pope. W utworze Rzecz o krytyce napisał wersety, które stały się już idiomami w języku angielskim:
“A little learning is a dangerous Thing;
Drink deep, or taste not the Pierian Spring”.
Przekład tekstu na język polski brzmi: „mało wiedzy jest rzeczą niebezpieczną, należy pić głęboko albo w ogóle nie zbliżać się do źródła muz”. Niestety w naszym codziennym życiu spotykamy wiele przykładów osób, które sprawują władzę nad „rzędami dusz”, opinią publiczną, lecz mają małą wiedzę. Tak małą, że często nie wiedzą, że czegoś nie wiedzą.
Nawiążę jeszcze do wypowiedzi prof. Krzysztofa Zanussiego dotyczącej opinii o średniowieczu, któremu czarny PR przygotowało oświecenie. W tym „złowrogim” średniowieczu panowała zasada dająca osobie prawo do udziału w dyskusji pod warunkiem powtórzenia argumentów przeciwnika, aby podkreślić, że się je rozumie. Dzisiaj argumenty strony przeciwnej są mało interesujące, a recenzent głównie mówi o sobie. Profesor Luty mówił o konieczności przeprowadzenia rachunku sumienia, mam nadzieję, że prawda którą uprawiamy na uniwersytetach nie jest całą prawdą, ale że jest tylko prawdą. A atrybutem prawdy powinno być, że jest ona i interesująca, i nowa.
Szkolnictwo i nauka od czasów średniowiecza przebyły długą drogę. Szczególnie w ostatnich 50 latach nastąpiło ogromne przyspieszenie, rozwój przemysłu i nauki. Nastała era globalizacji. Słyszałem, że na świecie jest już 1 milion fizyków, profesorów fizyki trochę mniej. Na moim uniwersytecie jest 30 profesorów, a studentów nie wielu mniej. Mówiąc o odrodzeniu obawiam się, że nastąpi ono dopiero po tym jak się wszystko zawali. Profesor Tadeusz Luty mówił o zamknięciu się uczelni w wieży z kości słoniowej, mnie to środowisko bardziej przypomina wieżę Babel. Niektórzy nasi koledzy mają przekonanie, że są równi bogu i właściwie niewiele im brakuje, aby Boga zastąpić.
Prof. Bogusław Fiedor
Moi poprzednicy wypowiedzieli już wiele cennych opinii. Analizując pojecie prawdy szukałem jej definicji w największej światowej encyklopedii Leksykonie Webstera. Tam np. z punktu widzenia logiki formalnej było ich kilkanaście. Istnieje też wiele potencjalnych kryteriów prawdy: klasyczne, arystotelesowskie, zgodność z faktami czy zdolność do przewidywania na podstawie przyjętych przesłanek (pytanie czy zawsze prawdziwych).
Chciałbym się teraz odnieść do kwestii postmodernizmu jako czynnika będącego zagrożeniem dla uniwersytetu w kontekście poszukiwania prawdy. Dzisiaj dużą rolę odgrywa kryterium użyteczności, a to prowadzi do atomizacji nauki, do fragmentacji pewnego universum. Odkrywamy prawdy banalne, cząstkowe, niepotrzebne.
Fragmentaryzacja w nieunikniony sposób prowadzi drogą, na której dokonują się tzw. „osiągnięcia”, które stają się podstawą do oceny indywidualnego rozwoju i awansu naukowego. A Prawda ma przecież kontekst holistyczny. Waga kryterium użyteczności zależy od nacisku świata zewnętrznego, które oczekuje wyników w nauce i badaniach. Jako rektor spotykam się z wymaganiami interesariuszy: studentów i pracodawców, aby kształcić według kryteriów użyteczności. Mam jednak świadomość jak jest to niebezpieczne dla szeroko rozumianego poszukiwania prawdy przez uniwersytety. Chciałbym też powiedzieć kilka słów o kategorii prawdy w kontekście nauk społecznych i ekonomicznych, którymi się zajmuję. Dostrzegam zagrożenie i wielkie niebezpieczeństwo w zjawisku kontradykcji — rozróżnienia faktów i wartości. Okazuje się, że o sposobie postrzegania rzeczywistości często decyduje posiadany przez nas system wartości. Karol Mannheim, pesymistycznie stwierdził, iż w naukach społecznych nie ma możliwości obiektywnego poznania czyli zbliżenia się do prawdy. Według mnie jest taka możliwość pod warunkiem wolności uprawiania nauki. Wolność tę rozumiem jako ścieranie się różnych poglądów i sądów prowadzące do prawd ogólnych. Dostrzegam jednak niebezpieczeństwo nadmiernego poszukiwania paradygmatów, budujemy coraz bardziej abstrakcyjne modele i stajemy się ich niewolnikami. Współczesna ekonomia jest coraz bardziej sformalizowana, zmodernizowana i zmodelowana. Barierą uniemożliwiającą poznanie i zbliżenie się do obiektywnej prawdy jest także rewizjonizm w naukach społecznych.
Chciałbym jeszcze przedstawić osobistą refleksję dotyczącą słów Jana Pawła II: „Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy”. Miałem dzisiaj okazję występować wspólnie z prof. Siemieniewskim w radiu diecezjalnym „Rodzina”, mam nadzieję że jako uczony, na pewno jako człowiek wiary. Zgodnie z nauką Jana Pawła II widzę autonomię dwóch porządków poznania przez refleksję naukową i poznanie przez wiarę. Na tej właśnie ścieżce dominują kryteria etyczne i moralne. Ta autonomia nie zajmuje się rzeczami transcendentalnymi, egzystencjalnymi czy absolutem, którymi zajmują się nauki teologia i etyka. Tak rozumiem znaczenie tego tekstu. Dziękuję za uwagę.
Moderator — dr Marek Biernacki
Mam teraz wielki problem. Dysponujemy wielkim potencjałem, nie chcę go zmarnować, ale muszę podjąć decyzję i wybrać jedno z przygotowanych pytań.
Zacytuję teraz fragment tekstu Benedykta XVI:
„Stać na straży uwrażliwiania na prawdę, nie dopuścić by człowiek został oderwany od szukania prawdy. […] Dlatego w tym punkcie nawet ja nie mogę udzielić właściwej odpowiedzi, ale raczej chcę zachęcić do pozostania z tym pytaniem w drodze […] o prawdę, która ciągle jest poza jakąkolwiek prostą odpowiedzią” (Benedykt XVI, La Sapienza).
Papież, który na początku swego przemówienia mówi, że z natury papiestwa wynika, iż jest on tym, który troszczy się o słuszną drogę i spójność całości, który z wielką pewnością mówi, że Jezus jest Drogą, Prawdą i Życiem — tutaj wyraża swoje pozostawanie w drodze, gotowość do szukania, do stawiania pytań,... Moje pytanie jest bardzo osobiste:
Jak Panowie przeżywają z całym swoim potencjałem wiedzy, tę gotowość do nieustannego szukania, pytania, badania; jak wygląda to bycie w drodze takich osób jak Wy?
Jarosław Obremski
Zawsze towarzyszyło mi głębokie przekonanie o istnieniu absolutu. Jeśli jest absolut, jest prawda. W cytacie z papieża znajduję poparcie dla mojego sposobu myślenia. Jestem głęboko przekonany że istnieje coś co jest Prawdą. Matematyczna definicja prawdy o której wspominał prof. Łukaszewicz nie jest w tym wypadku w żadnej sprzeczności. Mój absolut sam siebie ogranicza w sensie pewnej logiki. Myślę, że istnieje porządek we wszechświecie i nie badamy czegoś nieprawdziwego tylko zbliżamy się do prawdy. Słowo „badamy” odnosi się zarówno do działalności naukowców, jak i każdego z nas — przez doświadczenie oparzenia się gorącym mlekiem czy zacięcia się przy goleniu zbliżamy się do jakiejś prawdy. W moim przekonaniu jest bardzo duży sojusz religii i nauki. Nie twierdzę, że te dwie przestrzenie nie iskrzą, ale uważam, że to iskrzenie jest interesujące. Mówiąc o zbliżeniu myślę, że antytezą do religijności nie jest ateizm lecz gnoza i przesądy. I w tym znaczeniu religijność i nauka są bardzo blisko.
W dzisiejszej rzeczywistości pojawiły się narzędzia: komputer, Internet, które znacząco zaburzyły dotychczasową hierarchizację. Ja magister chemii mogę w krótkim okresie czasu poznać pewien wycinek wiedzy (korzystając np. z Wikipedii) i bez obaw wdać się w merytoryczną dyskusję z profesorem. Dzisiaj nauki się nie dobudowuje lecz gromadzi po kawałku. W naszej rzeczywistości doskwiera mi również zjawisko umasowienia wszystkiego. Każdy może np. pisać i wielu pisze, tylko tak niewielu już czyta. Jest wiele zjawisk, w które muszę uwierzyć, np. że jest efekt cieplarniany. W dłuższej perspektywie nowe narzędzie zmieniające rzeczywistość i masowość nie kłócą się z tym, że pytanie czym jest prawda trzeba zadawać.
I wracamy tu do roli uniwersytetu, który powinien być miejscem gdzie zadaje się pytania, wchodzi z opiniami pod prąd, zmusza do myślenia. Kończąc wypowiedź życzę politykom, aby dobrze płacili tym, którzy potrafią i mają odwagę zadawać pytania podstawowe.
Prof. Krzysztof Zanussi
Od kilkunastu lat mam zaszczyt zasiadać w Komisji papieskiej zajmującej się problemami kultury i dialogu ze światem osób niewierzących, a więc światem, który w naszym kręgu cywilizacyjnym jest coraz liczniejszy i coraz bardziej dominujący. I można wysnuć takie spostrzeżenie: nic tak nie utwierdza ludzi w ich niewierze, jak pewność zadufków, którzy mówią, że wiedzą. Jest to zawiłe i w tym tkwi pułapka. Ja nie mogę pojąć, jak obcowanie z tajemnicą może w kimś zostawić poczucie pewności. A jeśli jest pewność to znaczy, że problem został zamknięty, wyłączony z analiz, temperatura dyskusji może spaść. Otóż obcowanie z prawdą i obcowanie z wiarą jest gorące. Co chwilę płynący czas niszczy to co przez moment było wiadome. Wieczorem tak, rano nie. Podobnie jak w miłości — nie da się jej zamknąć, zamrozić, nie da się powiedzieć już ją mam — ona się staje. Obcowanie z prawdą, czyli wiarą jest takim stawaniem się. Natomiast jeśli ktoś potraktował ją statycznie i powiedział: ja już jestem wybrany, wy reszta jesteście skazani — bo Pan Bóg was nie lubi, skoro was nie wybrał. Takie bluźnierstwo pleni się ostatnio powszechnie i to szczególnie wśród osób wierzących, którzy tak myśląc nazywają siebie wyróżnionymi. Jest to nadzwyczaj wstrętne. Jest pewne wytłumaczenie tej nieprawomyślności gdyż jedno z takich bluźnierstw pochodzi od księdza. Jego bluźnierczość jest jednak żartobliwa. Jest to opublikowana anegdota księdza Tischnera. Jej bohaterem jest góral zwrócił się z pytaniem do Boga: dlaczego nic mi się nie udaje, żona chora, stada padają, nie mam plonów. A Bóg z nieba na to: bo ja cię Józek jakoś nie lubię.
Wyobrażenie o Bogu — który miałby tak ludzkie, kapryśne, humorzaste cechy, który jednego by lubił, innego nie, który jest z takiego naszego świata, którego możemy pojąć —jest paskudne. Przed takim wyobrażeniem boga musimy się strzec, bo nie tylko innym, ale także sobie robimy tym krzywdę.
Ksiądz prof. biskup Andrzej Siemieniewski
Po raz drugi wypada mi zauważyć, że pytania które stawiamy, problemy którymi zajmujemy się dzisiaj, nie są nowe. Są odbiciem problemów dostrzeganych już przez starożytnych chrześcijan. Dotyczy to np. zadufania niektórych chrześcijan, którzy są przekonani, że z samej lektury Pisma św. dowiedzą się, jak został stworzony świat i jak funkcjonuje. Nie uważają, że lektura Pisma św. w tym zakresie wymaga uprzedniego poznania wyników nauk przyrodniczych. Jest to tak zwany fundamentalizm biblijny. Ta ich pewność staje się obecnie i mogła stawać się w przeszłości przeszkodą dla niewierzących osób ze świata nauki.
Problem na styku nauki i wiary z 420 r. n.e. możemy zaobserwować w wypowiedzi św. Augustyna, który opisał to w swoim komentarzu do opisu stworzenia w „Księdze rodzaju”. Oto, co się stanie, gdy specjaliści-przyrodnicy będą przekonywani do wiary argumentami stojącymi w jawnej sprzeczności z wynikami naukowego rozumowania lub eksperymentu:
„Jeśli przychwycą chrześcijanina na błędzie w tych sprawach, które świetnie znają, jeśli usłyszą, jak wygłasza on swoje niemądre opinie powołując się na nasze Pismo św., jakże będą mogli uwierzyć temu Pismu, gdy mówi o zmartwychwstaniu umarłych, o nadziei życia wiecznego i o królestwie niebieskim, skoro uważają stronice Biblii za pełne błędów w tych sprawach, które możne poznać przez doświadczenie i niezawodne rozumowanie?” (De Genesis ad litteram).
Powrócę jeszcze do definicji prawdy: słyszeliśmy, że jest ich wiele. Warto zauważyć, że mamy także ewangeliczną definicję prawdy. Jezus mówi: „Ja jestem Prawdą”, i w tej samym miejscu ewangelii dołącza pojęcie drogi, mówi: „Ja jestem Drogą, Prawdą i Życiem”. Tak właśnie rozumiem wypowiedź papieża Benedykta. Każdy chrześcijanin, także papież jest w drodze, w drodze do przygody chrześcijańskiej. Spotkanie z Drogą, którą jest Chrystus jest nie ukoronowaniem, lecz zapoczątkowaniem przygody, w tym również przygody intelektualnej.
Prof. Józef Łukaszewicz
Bycie w drodze. I ja zacytuję słowa Jezusa: „Jeśli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie uczniami moimi, poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli”.
Głębokie słowa, obiecujące słowa. Trwanie w nauce. W ciągu swojego długiego życia ciągle jestem w drodze i ciągle prawdy szukam. Ostatnio zapoznałem się z nową biblistyką. Ta najważniejsza natchniona księga przechodzi teraz bardzo krytyczną ocenę z punktu widzenia tego co w niej tam jest. Dzisiaj gorszy nas jej okrucieństwo, wielka zarozumiałość, ciągle sprzeniewierzanie się Bogu. Księga ta pisana była przez ludzi tamtego okresu w zakresie pojęć dostępnych wtedy i z ich punktu widzenia. Władcy świeccy zdobywając miasta, mordowali lub brali w niewolę ludność — taka była rzeczywistość więc uważali, że tak jest bo Pan Bóg na to pozwala. Dlatego Żydzi w podobny sposób weszli do ziemi obiecanej.
Podkreślić należy, że słowa Nowego Testamentu nie muszą być słowami historycznego Chrystusa. Ewangeliści ujęli rzeczywistość w takiej formie aby była przez ludzi zrozumiana. Pismo święte pozwala mi odkrywać prawdę.
I jeszcze ostatnia refleksja. Już kilkadziesiąt lat temu miałem kontakt z osobami reprezentującymi ruch Comunione e Liberazione. Przyjeżdżali do nas licznie. Chcieli bowiem zaobserwować jak funkcjonują chrześcijanie pod władzą komunistyczną. Obawiali się, że we Włoszech może dojść do przejęcia władzy przez komunistów, chcieli się do tego przygotować. Stało się inaczej, ale nie przewidzieli innych scenariuszy, takich jak przykład Uniwersytetu La Sapienza w Rzymie, kiedy na inaugurację roku nie zaproszono papieża Benedykta XVI. Na szczęście pojawił się list polemiczny, w którym zbijano argumenty przeciwników zaproszenia papieża Benedykta na uroczystości i udowodniono, że słowa papieża były obroną, a nie potępieniem Galileusza.
Mam nadzieję, że szok jaki w uniwersytetach wywołało to zdarzenie otworzył wielu osobom oczy i doprowadzi do uzdrowienia i naprawy uniwersytetów. Jako optymista głęboko w to wierzę.
Prof. Tadeusz Luty
Wspomniany tu Galileusz powiedział, że dwie prawdy: nauki i wiary nie powinny być ze sobą w sprzeczności. I właśnie dla zachowania tej równowagi między nauką a wiarą potrzebna jest pokora. Kto w swojej twórczości nie doznał porażki bo nie rozwiązał problemu, nie sprawdziła się jego myśl, nie odkrył rzeczy nowych ten nie wie, że każde odkrycie odbywa się przez całą serię niepowodzeń a one uczą pokory wobec obiektu badań czy problemu, a uczucie pokory koresponduje z życiem duchowym. Bardzo nam w życiu pomaga.
Prof. Maciej Sablik
Mówimy o drodze, również w matematyce jest takie pojęcie transformacja kroku pielgrzymiego. Krok pielgrzyma polega na wykonywaniu dwóch kroków do przodu i jednego w tył. W ten sposób pielgrzymowali pątnicy udający się do świątyni Santiago de Compostella, chcąc by pielgrzymka trwała dłużej. Pracując jako naukowcy nie w pełni jesteśmy świadomi. że tak właśnie wygląda nasza droga badawcza. Często musimy się cofnąć, aby z innej perspektywy ocenić wyniki. Niebezpieczeństwo pojawi się jeśli po osiągnięciu jakiegoś sukcesu nie potrafimy wejść na nową ścieżkę. W nauce przecież panuje poczucie estetyki naukowej więc warto zadawać pytanie czy można zrobić coś lepiej, ładniej, może inaczej. Rodzą się wtedy nowe pytania, inspiracje. Ja bardzo dobrze czuję się na takiej drodze. Pracownicy naukowi narzekając na niskie pensje i różne przeżywane trudności rzadko mówią, że dzięki pracy na uczelni dłużej zachowują wewnętrzną młodość, dla nauczyciela akademickiego cenne są też spotkania z młodymi osobami. Uniwersytet to przecież nie tylko korporacja uczonych, ale to wspólnota z młodymi ludźmi, którzy przychodzą co roku i chcą wejść z nami w kontakt. Dlatego jestem przeciwko e-learningowi, bo uważam, że bezpośredni kontakt z nauczycielami i rówieśnikami jest bardzo ważny. Dla mnie studenci to towarzysze dogi. Zauważyłem, jak oni się zmienili. Kilkanaście lat temu byli zagubieni, trzeba było prowadzić ich za rękę, pokazywać wszystko. Dzisiaj wielu z nich to osoby ukształtowane światopoglądowo, z szeroko rozbudzonymi potrzebami intelektualnymi. I jeśli Pan Bóg zechce mnie zachować jeszcze jakiś czas na tej drodze, to będę się cieszył.
Prof. Bogusław Fiedor
Nawiążę do słów prof. Tadeusza Lutego, mówił o pokorze w nauce. Jeśli uważamy się za ludzi wiary, a jednocześnie uprawiamy naukę to musimy pamiętać o przeciwieństwie pokory, którą jest pycha. Jest ona dla nauki, dla poznania naukowego wielkim niebezpieczeństwem w wymiarze indywidualnym i zbiorowym. To moja pierwsza konstatacja.
Według mnie poszukiwanie prawdy to służenie dobru, służenie na miarę swoich możliwości i talentów. Pozostaje odpowiedzieć sobie na pytanie co to jest dobro, ale jest to tak samo trudne pytanie jak pytanie co to jest prawda. Inspirującą podpowiedź możemy znaleźć w nauczaniu kościoła. Wspomina o tym św. Augustyn, gdy mówi, że wartość ma służyć dobru wspólnemu. Dla mnie jest to kategoria, która łączy dwie drogi poznania: drogę opartą o refleksję naukowej i wiarę.
Moderator — dr Marek Biernacki
Przychodzi mi zakończyć spotkanie bo czas nagli chociaż jak mówił Sokrates, gdy mówimy o prawdzie to zapominamy nawet o przyjemnościach.
Prawda jednak oznacza coś więcej niż wiedza: poznanie prawdy ma na celu poznanie dobra. To również jest sensem pytań Sokratesa: czym jest dobro, które czyni nas prawdziwymi?”
Poważne drogi odpowiedzi na problem sensu spełniającego rozumność mogą być tylko dwie:
Pierwsza to nauka. Jan Paweł II w przemówieniu do ludzi nauki zauważył: „Nauka całości prowadzi w naturalny sposób do zadania pytania dotyczącego samej całości. Pytanie to wewnątrz takiej całości nie znajduje odpowiedzi. Rozum naukowy każe zmierzyć się z problemem na granicy tajemnicy. Tej tajemnicy, o której Einstein powiedział, że jest podstawowym uczuciem stojącym u kolebki prawdziwej sztuki i nauki”.
Druga to spotkanie:
„Nie poprzez skrupuły — pisze Camus — człowiek staje się wielkim, spełnia się. Wielkość przychodzi poprzez łaskę Boga, tak jak piękny dzień”;
„Ta prawda, którą Bóg objawia nam w Jezusie Chrystusie, nie jest sprzeczna z prawdami, do jakich można dojść drogą refleksji naukowej. Przeciwnie, te dwa porządki poznania prowadzą do pełni prawdy. Wiara i rozum są jak dwa skrzydła, na których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Sam Bóg zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby człowiek — poznając Go i miłując — mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o sobie”.
Pamiętam chwilę poświęcenia płaskorzeźby Jana Pawła II w holu uczelni. Życzyłem wtedy sobie, pracownikom i studentom oraz gościom, aby te słowa Jana Pawła II stały się codzienną prowokacją dla naszego życia. Tak mówił prof. Zanussi — to jest ciągła droga. Tak mówił biskup Siemieniewski cytując słowa Benedykta XVI: „w początku bycia chrześcijaninem nie ma żadnej filozofii, mądrości jest tylko wydarzenie spotkania”. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem jest wejście na tę drogę i bycie odważnym. W tę wizję wpisuje się okrzyk prof. Zanussiego: mając do wyboru wolność czy prawdę, wybieram prawdę.
Jeszcze jedno zdanie-komentarz to słów Dostojewskiego, który powiedział: gdyby prawda była tam, a Chrystus tu, to ja poszedłbym za Chrystusem. Mój kolega stwierdził, to zdanie jest z gruntu złe. Sens powinien być taki: Idę za Chrystusem — bo to on jest Prawdą. Dziękuję za spotkanie.
Profesor Bogusław Fiedor
Gospodarzowi przystoi otwierać i zamknąć nasze spotkanie. Było to wydarzenie piękne i pouczające. Dziękuję, że mogłem z Państwem w nim uczestniczyć.
Przypisy
[1] Kolegium Rektorów Uczelni Wrocławia i Opola.
[2] Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich.
[2008]
